Η θρασύτητα που αποπνέει από τους πανηγυρισμούς του Τούρκου προέδρου για την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί δηλώνει εναργώς ότι η τουρκική νοοτροπία του κατακτητή, που αρπάζει και απαλλοτριώνει ξένη περιουσία, δεν έχει αλλάξει, παρά των δεκαετιών ισχυρών δόσεων κεμαλικής ντόπας περί δήθεν εκδυτικισμού του κράτους και κατάταξής του στο Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Όσο και να επαίρεται ο νεοσουλτάνος για το κατόρθωμά του, δεν κατάφερε τίποτε παραπάνω από το να σφετεριστεί ένα αρχιτεκτονικό αριστούργημα που σχεδιάστηκε και κτίσθηκε για να λειτουργήσει αποκλειστικά ως εκκλησία.
Η ευφυία του Ανθεμίου του Τραλλιανού και του Ισιδώρου του Μιλησίου, μαζί με την οξυδερκή οραματικότητα του Αυτοκράτορα Ιουστινιανού σφράγισαν την ταυτότητα της Αγίας Σοφίας άπαξ και διαπαντός. Τι ακριβώς μπορεί να αντιπαρατάξει ο δυσσεβής κ. Ερντογάν απέναντι στο δίκαιο καύχημα των κτητόρων του μεγάλου μοναστηριού, που δικαίως αναφώνησαν το «νενίκα σε Σολομώντα»; Κάθε έπαρση καταντάει γελοία, διότι το μόνο για οποίο έχει να υπερηφανεύεται είναι το απύθμενο θράσος του και η έφεσή του στην κλοπή. Αυτά μπορεί να αποτελούσαν αιτία αυταρέσκειας και κομπασμού για τις νομαδικές φυλές της στέπας και των απογόνων του Ερτογρούλ, αλλά για όσους ξέρουν να ξεχωρίζουν τους λαούς ανάμεσα σε πολιτισμένους και βάρβαρους, σίγουρα δεν αποτελούν τα καλύτερα προτερήματα για αυτοδιαφήμιση.
Βαρ-βαρ και κλεψιμαίκη κουλτούρα
Αυτό δεν πάει να πει ότι ο δυτικός κόσμος δεν έχει κλέψει και λαφυραγωγήσει (απόδειξη σχετικά πρόσφατη η αρπαγή έργων τέχνης και αρχαίων αριστουργημάτων από τους Ναζί), αλλά τουλάχιστον έχουν την διάκριση να κρύβουν τις πομπές τους και να μην υπερηφανεύονται γι’ αυτές. Μπορεί να είναι υποκριτές, αλλά τουλάχιστον γνωρίζουν να ξεχωρίζουν το σωστό από το λάθος.
Αλλά και πέρα από την Αγία Σοφία, αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι ακόμη και όταν ο Μωάμεθ ο Πορθητής θέλησε να αναγείρει ένα τζαμί που να ξεπερνούσε τάχα το μεγαλείο της Αγίας Σοφίας, το Τέμενος Φατίχ, που κτίστηκε στην θέση του Ναού των Αγίων Αποστόλων, ο οποίος κατεδαφίστηκε χάριν του σκοπού αυτού, αναγκάστηκε να καταφύγει σε Έλληνα!
Επιστρατεύθηκε ένας Ρωμιός, ονόματι Χριστόδουλος, γνωστός μετέπειτα ως Ατίκ Σινάν, ο οποίος ολοκλήρωσε την κατασκευή του τζαμιού και του περιβάλλοντος συγκροτήματος, που αποτελεί ένα από το πλέον ιστορικά οθωμανικά μνημεία της Πόλης. Φυσικά, παρόλη την επιβλητικότητα της κατασκευής, ο ίδιος ο Σουλτάνος Μωάμεθ αναγκάστηκε να ομολογήσει ότι υστερούσε απέναντι στην Αγία Σοφία, τιμωρώντας μάλιστα τον αρχιτέκτονα με αφαίρεση του ενός χεριού. Παρομοίως, για το κτίσιμο του δευτέρου μεγάλου σουλτανικού τεμένους της Πόλης, το Τέμενος Βαγιαζίτ Β΄, ο διάδοχος του Πορθητή αναγκάστηκε να καταφύγει στον ανιψιό του Χριστόδουλου, Γιακούμπ Σαχ, δωρίζοντας μάλιστα τον Ναό της Παναγίας Μουχλιώτισσας, της μοναδικής εκκλησίας στην Πόλη που δεν μετατράπηκε σε τζαμί, στην γιαγιά του Σαχ και μητέρα του Χριστόδουλου, εις αναγνώριση της εργασίας τους.
Φιλοκαλούμεν μετ’ευτελείας…
Το έργο, λοιπόν, το Ανθεμίου και του Ισιδώρου αποτελεί συνέχεια του αρχιτεκτονικού μεγαλείου του Ικτίνου και Καλλικράτη, που έκτισαν τον Παρθενώνα. Ακόμη και κατά την διάρκεια της τουρκοκρατίας, ο υπόδουλος Ελληνισμός κατάφερε και διατήρησε την αρχοντιά του, «φιλοκαλώντας μετ’ ευτελείας». Η διαπίστωση του Οδυσσέα Ελύτη είναι άκρως διαφωτιστική: «Κοντολογίς, να μπορούσαν και τη σημασία των λαών να τη μετράνε όχι από το πόσα κεφάλια διαθέτουνε για μακέλεμα, όπως συμβαίνει στις μέρες μας, αλλά άπ’ το πόση ευγένεια παράγουν, ακόμη και κάτω από τις πιο δυσμενείς και βάναυσες συνθήκες, όπως ο δικός μας ο λαός στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όπου το παραμικρό κεντητό πουκάμισο, το πιο φτηνό βαρκάκι το πιο ταπεινό εκκλησάκι, το τέμπλο, το κιούπι, το χράμι όλα τους αποπνέανε μιαν αρχοντιά κατά τι ανώτερη των Λουδοβίκων».
Η έμφυτη αυτή αρχοντιά άρχισε να χωλαίνει σταδιακά με την αντικατάσταση της κοινότητας από την κομματική καμαρίλα και τον αρχοντικό τρόπο της φιλοκαλίας με την εντυπωσιοθηρική παντομίμα ή την πολιτική διαπλοκή που γέννησε την αντιπαροχή. Δυο φορές μέσα στον 21ο αιώνα (που μετρά μόνο δύο δεκαετίες) ο Ελληνισμός (ελλαδικός και απόδημος) πιάστηκε κότσος από τον ίδιο άνθρωπο και την κλίκα του. Τα υπερκοστολογημένα αρχιτεκτονικά σχέδια του κ. Σαντιάγκο Καλατράβα, που γέννησαν την περιβόητη στέγη Καλατράβα και άλλες Ολυμπιακές εγκαταστάσεις, οι οποίες σαπίζουν σήμερα ξεχασμένες απ’ όλους, και τον μέχρι σήμερα ημιτελή Ναό του Αγίου Νικολάου στο «σημείο μηδέν» της Ν. Υόρκης προμήνσαν δύο ξεχωριστές οικονομικές κρίσεις που έπληξαν και εξακολουθούν να πλήττουν τον Ελληνισμό βαθύτατα.
Από δημιουργοί μεταπράτες και από μεταπράτες υπηρέτες
Η πόλη των Αθηνών γύρισε την πλάτη της στα Ολυμπιακά έργα πολλού, ενώ είναι αμφίβολο κατά πόσον ο μεγαλεπήβολος νέος ναός του Αγ. Νικολάου στην «πρωτεύουσα του κόσμου» θα καταφέρει να σαγηνεύσει Ορθόδοξους και μη, προσκαλώντας τους να γνωρίσουν ή να καλλιεργήσουν περαιτέρω την σχέση τους με την Ορθοδοξία και τον Ελληνισμό. Αξίζει να μελετηθεί ο αντίκτυπος που θα έχει ο ναός αυτός στο ευρύτερο κοινό σε σχέση, π.χ., με τις διάσπαρτες ανά την Αμερική και τον Καναδά εκκλησίες των μοναστηριών του μακαριστού γέροντος Εφραίμ, που μοσχοβολούν λιβάνι και αποτυπώνουν την αισθητική του Αγίου Όρους, κερδίζοντας συνεχώς νεοφώτιστους από την Δύση που διψούν να βουτήξουν βαθιά στα καταγάλανα νερά της Ρωμιοσύνης.
Και η εσχάτη κατάντια είναι ότι, ενώ σε μεγάλο βαθμό χάσαμε την ικανότητά μας να πρωτοτυπούμε ως κράτος ή οργανωμένη ομογένεια, αποδεικνύουμε ότι δεν τα καταφέρνουμε ούτε καν ως μεταπράτες! Με άνωθεν εντολές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έκλεισαν οι περισσότερες βιοτεχνίες της χώρας, οι αγρότες πληρώνονται να μην παράγουν, ενώ ακόμη και τα γραφικά ψαροκάικα που κοσμούσαν το ελληνικότατο Αιγαίο ανταλλάχθηκαν για επιδόματα υπέρ της ανέγερσης ξενοδοχείων, ώστε να μεταμορφωθεί η Ελλάδα σε οικονομία που εξαρτάται αποκλειστικά από τον τουρισμό και τις καφετέριες.
Αντιθέτως, η Τουρκία, παρόλη την εμμονή της στην βαρβαρική νοοτροπία της στέπας, φροντίζει με κάθε μεγάλη αγορά πολεμικού εξοπλισμού να απαιτεί και να καταφέρνει να γίνεται συμπαραγωγή του υλικού στο έδαφός της, πράγμα που τονώνει την οικονομία της και της προσφέρει πολύτιμη τεχνογνωσία. Προ ολίγων ετών, παραλίγο να κερδίσει τον διαγωνισμό παραγωγής της νέας γενιάς των ταξί στην Νέα Υόρκη, ενώ σήμερα καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια να κερδίσει συμβόλαιο για την παραγωγή πιστολιών ηλεκτρικών εκκενώσεων για τα σώματα ασφαλείας των ΗΠΑ, που θα την επιτρέψει να αποκτήσει ανεκτίμητη εμπειρία στις νεώτερες τεχνολογίες μαζικής παραγωγής.
Η δημιουργικότητα είναι ελευθερία και η ελευθερία θέλει αρετήν και τόλμην
Και όλα αυτά, την στιγμή που η Ελλάδα, προκαλούμενη και απειλούμενη συνεχώς από τον κακό γείτονά της, κλωτσάει την ευκαιρία να αποκτήσει τις υπερσύγχρονες γαλλικές φρεγάτες Belh@rra και παράλληλα την ευκαιρία να επανεντάξει την πολύπαθη ΕΑΒ στο ζωτικής σημασίας παιγνίδι παραγωγής, επειδή έτσι την διατάζουν ΗΠΑ και Γερμανία, χωρίς την παραμικρή εξισορροπητική αντιπρόταση.
Καλές και δίκαιες οι διαμαρτυρίες και η αγανάκτηση για την Αγία Σοφία, αλλά χωρίς την επίδειξη αποφασιστικότητας για την υπεράσπιση των ζωτικών συμφερόντων του Ελληνισμού, η κλεμμένη μας πολιτιστική κληρονομιά, ακόμη και αν μια μέρα μας επιστραφεί, θα κινδυνεύει από τους βαρβάρους που την εποφθαλμιούν ως πολεμικό λάφυρο, αλλά και τους διαπλεκόμενους πολιτικούς και τις κλίκες που λυμαίνονται τον τόπο και υποσκάπτουν κάθε εθνική προσπάθεια ανόρθωσης.
Η δημιουργικότητα που κατέστησε κάποτε την Ελληνισμό ισχυρό και μεγάλο είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την ελευθερία. Το επίπεδο και η ποιότητα του πρώτου φανερώνει τον βαθμό του τελευταίου. Και όπως λέει ο ποιητής, «θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία».
