Ο επικοινωνιακός χειρισμός […] να εμφανιστεί η πόλη της Θεσσαλονίκης σαν επισπεύδουσα να κλείσει την καλά αεριζόμενη Νέα Παράλια της πόλης με είχε βρει αντίθετο και με έχει θλίψει βαθύτατα. Ο χειρισμός είναι μη επιστημονικός, δεν επιβλήθηκε από την τεκμηρίωση κάποιου επιστημονικού σώματος, και δεν μπορούσε να γίνει αυτό, γιατί είναι το ιδανικότερο μέρος αερισμού της πόλης, φυσικής άσκησης των ανθρώπων που είναι τείχος απέναντι στην νοσηρότητα και τη θνησιμότητα και, κυρίως, έξοδος και διέξοδος για τους γέρους ανθρώπους που κινδυνεύουν από κλειστούς χώρους και από το συγχρωτισμό τους μικρούς δρόμους.
Ιωάννης Νασιούλας, συνέντευξη στην Βεργίνα Τηλεόραση με τον Ανδρέα Σταματόπουλο, 28/04/2020
Όπως γνωρίζουμε, πριν 150 χρόνια ξεκίνησε η κατεδάφιση του θαλάσσιου τείχους της Θεσσαλονίκης που εκτεινόταν κατά μήκος του λιμανιού της πόλης.
Η μοναδική σωζόμενη φωτογραφία του θαλάσσιου τείχους της Θεσσαλονίκης, φωτ. Abdullah (Ουγγρικά Εθνικά Αρχεία)
Το 1869 η τότε (ακόμη) οθωμανική διοίκηση της Θεσσαλονίκης του Σαμπρή-πασά αποφάσισε να γκρεμίσει το παραλιακό τείχος της πόλης για τρεις λόγους και ο πρώτος ήταν για λόγους υγιεινής, επειδή δεν έφτανε ο θαλασσινός αέρας στην πόλη με αποτέλεσμα ο πληθυσμός της να υποφέρει από διάφορες επιδημικές ασθένειες.
Οι άλλοι δυο λόγοι ήταν: δημιουργία μιας μεγάλης προκυμαίας, στην οποία η Θεσσαλονίκη θα μπορούσε να φιλοξενήσει πολλά περισσότερα πλοία, και η ανάπτυξη του εμπορίου με τη δημιουργία καταστημάτων πάνω στο μέτωπο της παραλίας.
…ο Σαμπρί πασάς [έφτασε στη Θεσσαλονίκη τον Απρίλιο του 1869] από τη Σμύρνη, όπου είχε πραγματοποιήσει ένα φιλόδοξο εκσυγχρονισμό του λιμανιού. Η στρατηγική του για τη Θεσσαλονίκη ήταν πολύ παρόμοια – να την ανοίξει, κατεδαφίζοντας τμήματα του τείχους και επεκτείνοντας τις εμπορικές και λιμενικές της εγκαταστάσεις. Έως τότε το παλιό παραθαλάσσιο τείχος είχε σταθεί κάτι σαν φράγμα απέναντι στον έξω κόσμο.
Μαρκ Μαζάουερ, Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων, μτφρ. Κώστας Κουρεμένος, εκδ. Αλεξάνδρεια, σελ. 292 – 293
Η επιλογή για κατεδάφιση του τείχους και δημιουργία νέας, σύγχρονης, προκυμαίας δικαιώθηκε ήδη στο επόμενο έτος. Όπως αναφέρει η εφημερίδα της Κωνσταντινούπολης «Levant Herald» στις 27/05/1870, το λιμάνι της Θεσσαλονίκης ήταν διεθνές – με πλοία να φτάνουν από την Κωνσταντινούπολη, την Αλεξάνδρεια, το Κάρντιφ, τη Σμύρνη, την Αμβέρσα, τη Μασσαλία, το Γαλάτσι, τη Μάλτα και την Τεργέστη.
Σχετικά με τις διάφορες επιδημικές ασθένειες, αξίζει να σημειωθεί, ότι οι αναφορές σε πυρετούς, μόλυνση του αέρα, πυκνότητα των σπιτιών και του μέχρι τριών πήχεων στενού πολλών οδών αποτελούσε μία σαφή ένδειξη ότι η ιδέα της αναμόρφωσης της Θεσσαλονίκης ίσως προϋπήρχε της άφιξης του Σαμπρί πασά, απλά η δραστηριοποίηση του συνέβαλε δραστικά στην κατεδάφιση του τείχους και στις αλλαγές που ακολούθησαν.
Χρειαζόταν τελικά ένας δραστήριος εκσυγχρονιστής διοικητής για να ‘τρέξει’ τα πράγματα; Κάποιοι από τους προηγούμενους διοικητές φημίζονταν για τη ραθυμία τους ή θεωρούσαν τη Θεσσαλονίκη ως την εξορία τους. Πάντως προξενική αναφορά του Γάλλου προξένου τις ίδιες ακριβώς ημέρες μεταδίδει τις διαθέσεις του Σαμπρί πασά και την υφιστάμενη κατάσταση: “[…] θα ωφελήσει από όλες τις απόψεις το εμπόριο, τη ναυσιπλοΐα και τη δημόσια υγιεινή. […] τα τείχη είναι σε πολύ κακή κατάσταση, κινδυνεύουν να γίνουν ερείπια. […] μια τελευταία [πύλη] προς την πλευρά της θάλασσας. […] εμπόδιο στην ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων και στην κατασκευή της παραλίας. […] τρεις ή τέσσερις κακοί μικροί μόλοι, […] χρησιμεύουν στο φόρτωμα και ξεφόρτωμα, […] τα τείχη αποκλείουν την κυκλοφορία του αέρα και εμποδίζουν τον άνεμο του πελάγους, […]”
Π. Σαμαρίνης, Ουδέν (;) νεώτερον από το θαλάσσιο μέτωπο, 2006, σελ. 69 και Μ. Αναστασιάδου, ο.π., 2004, σελ. 203 με προξενική αναφορά της 5/10/1869
Οι περισσότεροι μουσουλμάνοι έμεναν στην Άνω Πόλη, γνωστή εκείνα τα χρόνια ως Μπαΐρι, που υπήρχε άνεση και καθαρό αέρα. Οι χριστιανοί ζούσαν πιο χαμηλά, κατά μήκος του ανατολικού τείχους, καθώς από την Εγνατία και κάτω, στον Κάμπο, έμεναν οι εβραίοι, οι μαχαλάδες των οποίον βρίσκονταν πίσω από το παραλιακό τείχος.
Η ελληνική κοινότητα αριθμούσε εκείνη την περίοδο 20.000 μέλη, δέκα εκκλησίες, παρθεναγωγείο, γυμνάσιο, τρία δημοτικά σχολεία, πέντε νηπιαγωγεία και 2.500 μαθητές συνολικά. Στα μέσα του 19ου αιώνα η Θεσσαλονίκη ήταν μια πόλη περίκλειστη στα τείχη της όπου κατηγορούνταν οι Λατίνοι για προσηλυτισμό, ότι «κλέπτωσι τα παιδία των Γραικών», και οι Ορθόδοξοι για «Γραικικό φανατισμό», όπου οι φωτιές ήταν καθημερινές , οι κάτοικοι διάβαζαν την «Αμάλθεια» της Σμύρνης ή τον «Ανατολικό Αστέρα» της Κωνσταντινούπολης και η χολέρα επισκεπτόταν τακτικά την πόλη, όπως π.χ. το 1855, με τους πλουσίους να φεύγουν προς το Βόλο ή την Καβάλα και να πλήττονται συνήθως μέλη «της κατωτέρας τάξεων». Την περίοδο από τις 25/5/1855 έως τις 1/6 πέθαναν 135 άτομα και συνολικά από την εμφάνιση της επιδημίας 207. Δέκα χρόνια αργότερα διαβάζουμε και πάλι για θανατηφόρα επιδημία, όπως και το 1871.
Πέτρος Στ. Μεχτίδης, Η κατεδάφιση του θαλασσίου τείχους της Θεσσαλονίκης, 1869. Το τέλος της μεσαιωνικής πόλης: www.academia.edu, σελ. 2
Πριν γκρεμιστεί το παραλιακό τείχος και φυσήξει καθαρός αέρας από τη θάλασσα, όλη η περιοχή πίσω του αποτελούσε μια μεγάλη, μόνιμη και φοβερή εστία μόλυνσης.
Σύμφωνα με τα επίσημα έγγραφα, το ύψος του παραλιακού τείχους (πιθανώς Θεοδοσιανό), με πάχους περίπου 3 μέτρων, δεν ξεπερνούσε το ύψος των διώροφων κατοικιών. Ύστερα από καταστροφές, πολλαπλές επιδιορθώσεις, επισκευές και αναδιαμορφώσεις πολλών αιώνων, καθώς και από τη χρήση των πυροβόλων όπλων και μετά, η προσφορά του στην άμυνα της πόλης ήταν πλέον ελάχιστη.
Στις 17 Νοεμβρίου του 1869 ο Σαμπρί πασάς με ασημένιο σφυρί ξεκίνησε συμβολικά το έργο της κατεδάφισης «του την πρόοδον του τόπου αναχαιτίζοντος τούτου τείχους» κι έριξε την πρώτη πέτρα στο νερό.
Ολοκληρώθηκε το έργο το 1873, όταν διοικητής της πόλης ήταν ο Μιδάτ πασάς – ο μέγας της Τουρκιάς πολιτικός, με αποτέλεσμα η πόλη να ανασαίνει!
