Σε προηγούμενο άρθρο, εξετάσαμε τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες θα άξιζε το κόπο να ασκούν οι Έλληνες του εξωτερικού τα εκλογικά δικαιώματά τους στην Ελλάδα. Μέρος αυτών των προϋποθέσεων οφείλει να είναι και η μετοχή τους στην τοπική αυτοδιοίκηση, μέσα από τη λειτουργία μιας ευρείας, αυτόνομης, αυτορρυθμιζόμενης και συνεκτικής κοινότητας, που μπορεί να συνενώσει τις δημιουργικές δυνάμεις των ομογενών. Στο παρελθόν, ο ελληνισμός της διασποράς επέδειξε πραγματική ευφυία και εκπληκτική ικανότητα στη συγκρότηση θεσμών και την αυτοδιοίκηση. Ακόμη και στη μαύρη περίοδο της τουρκοκρατίας, παρά τις μεγάλες αντιξοότητες, η δράση και λειτουργία των κατά τόπους κοινοτήτων υπήρξε καθοριστική για την επιβίωση του ελληνικού στοιχείου ως συλλογικότητας. Σε πολλές περιπτώσεις, όπου οι συνθήκες το επέτρεπαν, η συντεταγμένη δράση των Ελλήνων ευνοούσε όχι μόνο την προώθηση των αμιγώς εθνικών ή κοινοτικών θεμάτων, αλλά ασκούσε και θετική επίδραση επί του συνόλου της κοινωνίας που τους φιλοξενούσε. Το καλύτερο ίσως παράδειγμα αποτελεί ο ελληνισμός της Αιγύπτου, με τα σπουδαία συλλογικά του κατορθώματα στην Αλεξάνδρεια και σε άλλες πόλεις.
Μπορεί ο δυναμισμός και η ανάπτυξη της κοινότητας εκείνης, που κάποτε ανέδειξε την Αλεξάνδρεια σε μια από τις επιφανέστερες ελληνικές πόλεις όπου γης, να ανακόπηκαν από την άνοδο του εθνικισμού και του θρησκευτικού φονταμενταλισμού στην χώρα των Φαραώ, όμως παραμένει εμπράγματο ιστορικό παράδειγμα για τις δυνατότητες και προοπτικές του απόδημου ελληνισμού. Τα επιτεύγματά της θα εξακολουθούν να αποτελούν μέτρο σύγκρισης για τις σημερινές και αυριανές κοινότητες των Ελλήνων.
Οι εξελίξεις στον χώρο της διασποράς πάντα θα σηματοδοτούν το επίκαιρο της σύγκρισης αυτής, προ(σ)καλώντας τους ηγέτες της ομογένειας και τους εκάστοτε κυβερνώντες του ελληνικού κράτους να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Την περασμένη εβδομάδα, δύο ειδήσεις επιβεβαίωσαν το φαινόμενο αυτό για άλλη μια φορά.
Σημεία αποσύνθεσης στην ομογένεια των ΗΠΑ
Πρώτον, ανακοινώθηκε ότι παγώνουν οι εργασίες για την ανοικοδόμηση του ναού του Αγίου Νικολάου στο «Σημείο Μηδέν» της Νέας Υόρκης, ύστερα από αδυναμία της Ι. Αρχιεπισκοπής Αμερικής να πληρώσει την κατασκευαστική εταιρεία που ανέλαβε το έργο. Ο ναός αυτός, που σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα κ. Σαντιάγκο Καλατράβα, ήταν αρχικά προγραμματισμένος να εγκαινιαστεί τον φετινό Δεκέμβριο. Στις συνεδριάσεις της Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής κ. Δημήτριος φέρεται να δήλωσε ότι η αποπεράτωση του έργου μεταφέρεται πλέον για το 2019, ενώ δεν μπορούσε να προσδιορίσει το συνολικό κόστος. Σύμφωνα με την ημερήσια ομογενειακή εφημερίδα της Νέας Υόρκης «Εθνικός Κήρυκας», ενώ το αρχικό κόστος του έργου υπολογίστηκε στα $25 εκατομμύρια, ο Αρχιεπίσκοπος πληροφόρησε τους συνοδικούς ιεράρχες ότι το τελικό κόστος θα κυμανθεί μεταξύ $47-80 εκατομμύρια! Η πληροφορία αυτή φέρεται να προκάλεσε την έντονη δυσαρέσκεια μελών της Συνόδου, τροφοδοτώντας φήμες για επικείμενη αλλαγή πηδαλιούχου στη μεγαλύτερη επαρχία του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Δεύτερον, ο ομογενής κροίσος κ. Πίνδαρος Ρόι Βαγγέλος προχώρησε σε δωρεά ύψους $250 εκατομμυρίων στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου «Κολούμπια». Με την τελευταία αυτή δωρεά, η συνολική βοήθεια που έχει παράσχει στο συγκεκριμένο πανεπιστήμιο ανέρχεται στα $310 εκατομμύρια. Εξηγώντας τους λόγους που τον ώθησαν να προβεί στη μεγάλη αυτή δωρεά, ο 88χρονος πρώην πρόεδρος της φαρμακευτικής εταιρείας Merck & Co. αναφέρθηκε στο υψηλό κόστος των σημερινών διδάκτρων, που εμποδίζει πολλούς φοιτητές από την ολοκλήρωση των σπουδών τους. Φυσικά, η πρωτοβουλία του κ. Βαγγέλου είναι καθ’ όλα επαινετή, αλλά δεν μπορεί παρά να αναλογιστεί κανείς την τεράστια αλλαγή που θα μπορούσε να επιφέρει στα ομογενειακά δρώμενα ένα ελάχιστο μόνο μέρος του ποσού αυτού, που θα μπορούσε να διατεθεί, π.χ. για τη συντήρηση ή ίδρυση σχολείων ή άλλων ευαγών ιδρυμάτων.
Τόσο στην πρώτη, όσο και στη δεύτερη περίπτωση, η έλλειψη συγκροτημένων κοινοτικών θεσμών και ελεγκτικών οργάνων λειτούργησαν εις βάρος της ομογένειας. Αφ’ ενός, ο προϋπολογισμός ενός ναού, που έχει τις προϋποθέσεις να καταστεί παγκόσμιο σημείο αναφοράς εξαιτίας της τοποθεσίας του, έχει εκτροχιαστεί, φτάνοντας σε δυσνόητα ύψη και πλήττοντας ακόμη και την αξιοπιστία της Αρχιεπισκοπής Αμερικής. Αφ’ ετέρου, ένας μεγάλος ομογενής επιχειρηματίας και φιλάνθρωπος προχωρά σε νέα ιστορική δωρεά εις τας δυσμάς του βίου του, προσπερνώντας, όμως, τους κοινοτικούς θεσμούς της ομογένειας εντελώς. Το γεγονός αυτό, από μόνο του, μαρτυρά κάποιες επιφυλάξεις ή έλλειψη εμπιστοσύνης υπέρ της διάθεσης χρημάτων υπέρ των αναγκών της ομογένειας.
Ο ελληνισμός της Αιγύπτου
Συγκρίνοντας κανείς τη νοοτροπία των σημερινών ευεργετών με τους μεγάλους Αλεξανδρινούς Τοσίτσα, Αβέρωφ, Σαλβάγκο, Στουρνάρη, Χωρέμη, Μπενάκη, κτλ., μπορεί κάλλιστα να ιχνηλατήσει τη σχέση της πίστης-εμπιστοσύνης με την κοινότητα στην οποία ανήκαν. Μια σχέση που εκφράστηκε και καταγράφηκε στην ιστορία κυρίως από έργα. Μια σχέση που επέτρεψε τη διασπορά να προσφέρει καθοριστική βοήθεια στο ελληνικό κράτος και να παίξει πρωτεύοντα ρόλο στην ιστορική παρουσία του ελληνισμού σε διεθνές επίπεδο.
Βέβαια, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι οι οργανωμένοι θεσμοί που απελευθέρωσαν και αξιοποίησαν στο έπακρο τη δημιουργική ανησυχία των Ελλήνων παροίκων δεν προήλθαν ως δια μαγείας και εκ του μηδενός. Υπήρξαν προϊόν συστηματικής εργασίας και έμπνευσης γνωστικών μπροστάρηδων.
Σύμφωνα με μια ιστορική ανασκόπηση του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού «Το 1819 έφτασε στην Αλεξάνδρεια ο Μιχαήλ Τοσίτσας, έμπορος από το Μέτσοβο, με δράση στη Θεσσαλονίκη και την Καβάλα. Η ηγεσία των ελληνικών Kοινοτήτων πέρασε πλέον από το Πατριαρχείο στα χέρια των Ελλήνων εμπόρων». Χάρη στις σχέσεις του Τοσίτσα με τον κυβερνήτη της Αιγύπτου Μωχάμετ Αλί, καταφέρνει να αναλάβει υψηλόβαθμες θέσεις και να αναπτυχθεί εμπορικά. Τέλος, διορίζεται και γενικός πρόξενος της Ελλάδας από τον βασιλιά Όθωνα.
Η Ελληνική Κοινότητα της Αλεξανδρείας ως πρότυπο
Όπως σημειώνει ή ίδια η Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας στον ιστότοπό της, «στις 25 Απριλίου του 1843, με πρωτοβουλία του πρώτου Γενικού Προξένου της Ελλάδας κ. Τοσίτσα, ιδρύεται η Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας. Στη συνέχεια, ιδρύονται σχολεία, εκκλησίες, νοσοκομεία, κτλ. Όσο άνθιζαν τα οικονομικά της Ε.Κ.Α. τόσο απλώνονταν οι ποικίλες δραστηριότητές της και οι φιλανθρωπικές της προσφορές. Έγινε παράδειγμα προς μίμηση για όλες τις υπόλοιπες ελληνικές κοινότητες της Αιγύπτου, της Μέσης Ανατολής και ολόκληρης της Αφρικής».
Το υπόλοιπο της «χρυσής εποχής» της Αλεξανδρείας και των άλλων παροικιών της Αιγύπτου είναι λίγο-πολύ γνωστό. Εκτός, βέβαια, από τις εμπορικές φυσιογνωμίες της, η εκεί κοινότητα των Ελλήνων πρωτοστατούσε πνευματικά, στον χώρο των γραμμάτων και τεχνών και της εκκλησίας. Η πληθώρα των ελληνικών εντύπων που εξεδίδοντο εκεί καταγράφουν τη φοβερή δραστηριότητα της μεγάλης αυτής ελληνικής κοινότητας.
Το παράδειγμα της Αιγύπτου θα πρέπει να διδάσκει και εμπνέει τον ανά τον κόσμο ελληνισμό, αλλά και να χαράσσει την πολιτιστική διπλωματία που ασκεί η ελληνική κυβέρνηση. Μετά την αποτυχία του εγχειρήματος του Συμβουλίου Αποδήμου Ελληνισμού, η ελληνική διπλωματία θα πρέπει να εξετάσει και πάλι το θέμα της βέλτιστης οργάνωσης των Ελλήνων του εξωτερικού, υπό άλλην, όμως, οπτική γωνία.
Μετά το ΣΑΕ, τι;
Θα πρέπει, σε συνεργασία με διορατικούς ηγέτες της ομογένειας, να ιδρυθούν κοινότητες σε όλες τις μεγαλουπόλεις όπου κατοικούν Έλληνες και να γίνουν συντονισμένες ενέργειες για τη δημιουργία των αναγκαίων θεσμών και ιδρυμάτων. Όλα αυτά μπορεί να γίνουν σε αγαστή συνεργασία με την Εκκλησία, όπως στην Αίγυπτο, χωρίς όμως να περιορίζεται ο οργανωτικός ρόλος αποκλειστικά στις κατά τόπους ενορίες-μονάδες ή την ενίοτε αναποτελεσματική εκκλησιαστική γραφειοκρατία.
Η ίδρυση κοινοτήτων θα συνενώσει, επίσης, τα υγιή στοιχεία του ελληνισμού και θα βοηθήσει στον αποτελεσματικότερο διοικητικό έλεγχο των θεσμών. Θα καταπολεμηθούν κλίκες που τορπιλίζουν την κοινοτική ζωή σήμερα, θα δημιουργηθούν αναχώματα που θα εμποδίσουν τοπικούς ηγεμονίσκους από μονοπώληση της εξουσίας προς ίδιον όφελος, θα αυξηθεί η λαϊκή συμμετοχή και ο έλεγχος που ασκείται σχετικά με χειρισμούς που χαρακτηρίζονται κρίσιμοι για την Ελλάδα και την ομογένεια και θα συντονιστούν καλύτερα όλοι οι ανεξάρτητοι φορείς μεταξύ τους.
Η Αμερική ήδη μετρά πολλές απώλειες από τη δυσλειτουργία της οργανωμένης ομογένειας. Οι δυσλειτουργίες αυτές, που πλήττουν την αξιοπιστία των κοινοτικών θεσμών, θα απειλήσουν συν τω χρόνω και την ίδια την ύπαρξή της ομογένειας, αν δεν ληφθούν οι απαραίτητες ενέργειες. Υπό τις κατάλληλες προϋποθέσεις, η ομογένεια των ΗΠΑ διαθέτει τους αριθμούς και τα κεφάλαια να παίξει καθοριστικό ρόλο στην ιστορική συνέχεια του ελληνισμού.
Το κρίσιμο ερώτημα που τίθεται είναι εάν θα εννοήσουν οι βουληφόροι στην Ελλάδα και στις ΗΠΑ ότι «οι καιροί ου μενετοί» και ότι η ώρα για ριζικές μεταρρυθμίσεις είναι τώρα.
Originally posted 2017-12-12 09:00:12.
