Την Παρασκευή 22 Μαρτίου 2019 παρακολούθησα μια διάλεξη στο Γαλλικό Ινστιτούτο για την αρχιτεκτονική της Θεσσαλονίκης, όπως διαμορφώθηκε μετα την φωτιά του 1917.
Στο panel των τεσσάρων ομιλητών, συμμετείχε και μια καθηγήτρια* του ΑΠΘ που είχε και την μερίδα του λέοντος στον χρόνο ομιλίας. Η συνολική διάρκεια των ομιλιών ήταν περί τις δύο ώρες. Το κοινό αποτελούνταν σε μεγάλο βαθμό από φοιτητές.
Στην διάρκεια αυτών των 2 ωρών, άκουσα πράγματα που μου κίνησαν το ενδιαφέρον. Μεταξύ άλλων:
- Ο κος Γάλλος Πρόξενος προλόγισε την εκδήλωση στην μητρική του, Γαλλική.
- Η φωτιά του 1917 εξαπλώθηκε λόγω έλλειψης νερού, καθώς αυτό χρησιμοποιούνταν από τις συμμαχικές δυνάμεις που είχαν στρατοπεδεύσει στα περίχωρα της πόλης.
- Η φωτιά κατέστρεψε το εβραϊκό οικιστικό κομμάτι της πόλης μας, αφήνοντας περι των 10 με 12 χιλιάδων Εβραίων συμπολιτών μας άστεγους.
- Ονομαστικά αναφέρθηκαν από την Κα καθηγήτρια οι εξής κοινότητες: Ισραηλιτική, Οθωμανική και η Ορθόδοξη. Αυτές και έτσι τις ανέφερε και με αυτήν την σειρά.
- Η φωτιά κατέστρεψε αρκετές συναγωγές και αρκετά Οθωμανικά σχολεία.
- Τα αρχεία τίτλων ιδιοκτησίας καταστράφηκαν με την φωτιά, και οι κατοχυρώσεις ιδιοκτησίας μετά από αυτήν έγιναν με προφορικές καταθέσεις.
- Ο Γάλλος στρατιώτης και αρχιτέκτονας Herbrard σχεδίασε την Θεσσαλονίκη μετά την φωτιά, και η πλατεία Αριστοτέλους είναι έργο του.
- Από τις 4 θεματικές ενότητες των posters στους τοίχους της αίθουσας, η μία ήταν “Γαλλοφωνοι της Θεσσαλονίκης και Εβραίοι”. Δεν υπήρχε Βυζαντινή, Ελληνιστική η Κλασσική θεματολογία.
Ήταν ομολογουμένως ένα ενδιαφέρον απόγευμα. Αυτά που ειπώθηκαν αλλά και αυτά που δεν ειπώθηκαν μου δημιουργισαν πλήθος ερωτημάτων, όπως ίσως και σε άλλους καλοπροαίρετους ακροατές, φαντάζομαι.
- Ο κος Πρόξενος μάλλον δεν παραδειγματιστηκε από τον Πρωθυπουργό Τσίπρα και επέλεξε να μιλήσει στην μητρική του. Όχι στην Ελληνική, δηλαδή την γλώσσα της χώρας εργασίας του, ως ανώτερος διπλωματικός αξιωματούχος. Με αυτόν τον τρόπο σίγουρα δεν υποτίμησε τον εαυτό του. Το κοινό του όμως; Οι αντίστοιχοι Έλληνες αξιωματούχοι στην Γαλλία σε όμοιες περιπτώσεις ομιλούν την Γαλλική. Όπως για παράδειγμα ο Πρέσβης κος Χρυσανθόπουλος.
- Υπήρχε έλλειψη νερού στην πόλη όταν ξέσπασε η φωτιά. Γιατί δεν ανέφερε η ομιλήτρια κα καθηγήτρια που κάλυψε το θέμα αυτό, οτι ο ξένος στρατός που χρησιμοποιούσε το νερό της Θεσσαλονίκης, Γάλλοι κ.α. απέρριψε το ενδεχόμενο έκτακτης χρησιμοποίησης του νερού για την κατάσβεση, καταδικάζοντας έτσι κάθε σοβαρή προσπάθεια πυρόσβεσης, άρα και την πόλη σε καταστροφή;
- Είναι σωστό το στοιχείο που ανέφερε η κα καθηγήτρια οτι οι άστεγοι – λόγω ολοσχερής σχεδόν καταστροφής των οικείων της κοινότητος τους – Εβραίοι συμπολίτες μας, ηταν περι τις 10 με 12 χιλιαδες; Αν ναι, τότε πως μπορούμε να ερμηνεύσουμε το γεγονός οτι ο πληθυσμός της πόλης κατά την επίσημη απογραφή του ελληνικού κράτους το 1920, ανέρχονταν σε λίγο πάνω από 170.000 κατοίκους. Θυμίζω δε, πως περίπου ο μισός πληθυσμός των Εβραίων συμπολιτών μας, μετοίκησε μετά την καταστροφική πυρκαγιά κυρίως στην Γαλλία, ΗΠΑ αλλά και Παλαιστίνη.
- Η κα καθηγήτρια έκανε ονομαστική αναφορά στην Ισραηλιτική Κοινότητα, την Οθωμανική και την Ορθόδοξης, αλλά γιατί δεν ανέφερε ονομαστικά την Ελληνική / Ελληνορθόδοξη, την Αρμενική Κοινότητα κ.α.;
- Τι εμπόδισε την ανοικοδόμηση των “αρκετών” Εβραϊκών συναγωγών, Οθωμανικών σχολείων κτλ; πώς εξυπηρετήθηκαν οι θρησκευτικές και εκπαιδευτικές ανάγκες των κοινοτήτων αυτών μετά την φωτιά και χωρίς την αντίστοιχη ανοικοδόμηση; σε ποιες ιστορικές πηγές εξετάζεται αυτό; Γιατί η κα καθηγήτρια δεν έκανε αναφορά σε τυχόν καμένα Ελληνικά σχολεία, Εκκλησίες Βυζαντινές, μετα-βυζαντινες κτλ.; Μήπως τέτοια δεν κάηκαν; Σημαντικά τμήματα του Αγίου Δημητρίου για παράδειγμα;
- Εάν η κα καθηγήτρια αναφέρει πως οι τίτλοι ιδιοκτησίας κάηκαν, τότε πως επαναπροσδιοριστικαν σε νομικό πλαίσιο και μήπως υπήρξαν προστριβές μεταξύ των κοινοτήτων, η ιδιωτών διαφόρων εθνοτήτων, σχετικά με ιδιοκτησίες ακινήτων; Αν ναι ποιες, από ποιους, σε πιο πλαίσιο; Μήπως υπήρξαν παράπονα αδικιών, και εάν ναι, πού καταγράφονται ιστορικά και αρχειακά; Και επίσης γιατί στα “Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας” υπάρχουν ακόμη οι τίτλοι ιδιοκτησίας επί Οθωμανικής διοίκησης; Εάν δεν έτυχε να τα επισκεφτεί η κα καθηγήτρια, είναι εκεί κοντά στο Γαλλικό Ινστιτούτο, επι της οδού Παπαναστασίου.
- Ο Γάλλος στρατιώτης και αρχιτέκτονας Hebrard, σχεδίασε την Θεσσαλονίκη. Από ποιόν έλαβε την εντολή; Πώς και γιατί το έργο του σχεδιασμού ανατέθηκε σε αυτόν; Ποια τα κριτήρια; Ποιες άλλες μελέτες κατατέθηκαν και απο ποιους; Μήπως ο κάθε αρχι-, μεσο-, τελο-, η οποιοσδήποτε άλλος τεκνονας, δεν είναι στην υπηρεσία του συνόλου και των εντολών του, μέσω των αιρετών αντιπροσώπων; Οι αιρετοί αντιπρόσωποι δεν είναι εκείνοι που κάνουν τον γενικότερο σχεδιασμό στο όνομα του συνόλου που υπηρετούν, καλώντας αρχιτέκτονες, πολιτικούς μηχανικούς, εργολάβους, τοπογράφους και άλλους, να καταβάλουν προτάσεις πάνω σε μια κατευθυντήρια γραμμή; Αυτό το σημείο, πολύ σημαντικό κατά την γνώμη μου, καθόλου δεν απασχόλησε κανέναν απο τους ομιλητές, καταγράφοντας ίσως έτσι έμμεσα την τοποθέτηση/άποψη τους, στο κομμάτι της οικιστικής διαχείρισης.
- Και όταν κάνεις αναφέρεται επιστημονικά στην αρχιτεκτονική της Θεσσαλονίκης κατά τις αρχές του 20ου αιώνα, δεν θα έκρινε σκόπιμο να κάνει μια μικρή έστω αναφορά και σε άλλους αρχιτέκτονες εκείνης της περιόδου; Τον Poselli για παράδειγμα που σχεδίασε, την Οθωμανική τράπεζα (σημερινό κρατικό ωδείο ΒΕ), το διοικητήριο και την Αρμενική εκκλησία;
- Άφησα το πιο σημαντικό κατά την γνώμη μου ερώτημα, για το τέλος. Γιατί σε 2 ώρες ομιλιών για την Θεσσαλονίκη απο -ειδικους- αρχιτέκτονες δεν αναφέρθηκαν οι όροι “Βυζαντινός”, “-η”, “-ο”, “Ελληνικός”, “-η”, “-ο”, η ακόμα και “Ελληνιστικός”, “-η”, “-ο”; Ο κάθε καλοπροαίρετος ακόμη και αδαής (όπως εγώ), κάνοντας μια βόλτα στην πόλη μας δεν θα δυσκολευτεί καθόλου να διαπιστώσει την μνημειακή, αρχιτεκτονική, οικιστική Βυζαντινή ταυτότητα της. Το πλέον συνεπές αρχιτεκτονικό στοιχείο της πόλης. Μας λέει άλλωστε η Αρβελέρ “η Βυζαντινή Θεσσαλονίκη είναι από τις λίγες -αν όχι η μοναδική- από τις πόλεις του ελληνικού χώρου που διατήρησαν αλώβητο ανά τους αιώνες τον αστικό τους χαρακτήρα και την ελληνικότητα τους, παρά την έντονα κοσμοπολίτικη σύνθεση των κατοίκων τους”. Επίσης Ο Πάολο Οντορίκο, διευθυντής του Κέντρου Βυζαντινών και νεοελληνικών σπουδών της Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales του Παρισιού, αναφερει μεταξυ αλλων: “Η Θεσσαλονίκη είναι η μόνη, η πλέον βυζαντινή πόλη σε όλη την Ευρώπη. Ίσως και σε όλο τον κόσμο. Η μόνη “πόλη-βυζαντινό μουσείο” που διαθέτει ακόμη αυτό το στοιχείο διαχρονίας του Βυζαντίου σ΄ όλες τις περιόδους του (πρωτοβυζαντινά-μεταβυζαντινά χρόνια) με “δείγματα” απ΄ όλες τις εκφάνσεις του (ιστορία, αρχιτεκτονική, θρησκεία, καθημερινή ζωή)¨.
Η συγκεκριμένη καθηγήτρια δεν έχει αντιληφθεί την π.χ. Βυζαντινή μνημειακή άρα και αρχιτεκτονική πυκνότητα της Θεσσαλονίκης; Δεν έχει υπόψιν της την Αρβελέρ και τον Οντορικο;
Και έχει απασχολήσει είτε επιστημονικά είτε από προσωπικό ενδιαφέρον την κα καθηγήτρια, το γιατί μετά την καταστροφική πυρκαγιά δεν επιλέχθηκε ένα σχέδιο επαναφοράς του Βυζαντινού αρχιτεκτονικού τοπίου της Θεσσαλονίκης, το οποίο εκτός του ότι θα αναδείκνυε τον αυθεντικό της χαρακτήρα κατά τους Αρβελέρ και Οντορικο τουλάχιστον, θα προσέδιδε στην πόλη και έναν χαρακτήρα παγκόσμιας μοναδικότητας; Δεν ήταν μία πρώτης τάξεως ευκαιρία να γίνει αυτό; Και γιατί ο Hebrard δεν αντιλήφθηκε τον Βυζαντινό παλμό της πόλης στον σχεδιασμό του; Και έτσι το σχέδιο του ήταν ξένο ίσως με αυτόν τον παλμό. Πρέπει να τον τιμούμε η αντιθέτως να του χρεώσουμε ιστορικά και πολιτισμικά τουλάχιστον αυτήν την “αβλεψία”;
Γιατί σε 2 ώρες ομιλιών, τίποτα από τα παραπάνω δεν εθιγησαν; Είναι άραγε πιθανό, τα κάθε είδους panels και οι συμμετέχοντες σε αυτά, να έχουν ως σκοπό συν τοις άλλοις, να κάνουν πολιτική και να εκφράζουν ¨στρατευμενη” επιστήμη;
Και αν αυτό είναι πιθανό τότε δεν είναι επικίνδυνος αυτός ο τρόπος διάπλασης επιστημονικής σκέψης και άποψης στα μυαλά των νέων ανθρώπων στα πανεπιστήμια μας; Αν ο τρόπος, το στιλ και το περιεχόμενο της συγκεκριμένης εκδήλωσης, ειναι αντιπροσωπευτικός της πανεπιστημιακής διδασκαλίας στο τμήμα αρχιτεκτονικής, τότε με βάση τα παραπάνω, μήπως θα έπρεπε να έχουμε δεοντολογικες ενστάσεις και σοβαρές ανησυχίες για εσκεμμένη προσπάθεια κατευθυνόμενης μόρφωσης; Και να απαιτήσουμε να μάθουμε ποιοί και γιατί το επιδιώκουν αυτό;
Θα χαρώ ιδιαιτέρως να λάβω απαντήσεις από τους συντελεστές της εκδήλωσης, στα ερωτήματα που έθεσα καλοπροαίρετα.
*Το όνομα της συμμετεχουσας καθηγήτριας του ΑΠΘ, ειναι Αλέκα Γερόλυμπου και είναι συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο: “Η ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917”. Επίσης διδάσκει ιστορία της πολεοδομίας στο ΑΠΘ. Θα ήταν λοιπόν καθ’ ύλην αρμόδια να αναφερθεί επισταμένως στα παραπάνω, τα οποία είναι απολύτως συμβατά με την θεματολογία της εκδήλωσης.
*Ο Πάνος Μαυρομάτης είναι Διδάκτωρ της Διατροφικής Μικροβιολογίας. Έχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο του Lincoln και του Abertay Dundee διατροφική πολιτική και νομοθεσία, διατροφική μικροβιολογία και ασφάλεια. Διετέλεσε διευθυντικό στέλεχος πολυεθνικών εταιρειών στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Μέση Ανατολή. Διετέλεσε μέλος του Δικαστικού Συστήματος της Σκωτίας για τους ανήλικους παραβάτες και θέματα πρόνοιας. Είναι υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος του Δήμου Θεσσαλονίκης με την παράταξη του Ιωάννη Νασιούλα «Νέα Αρχή για την Θεσσαλονίκη» (www.thessaloniki.plus)
