Το γνωστό γνωμικό του Σωκράτη μάς προτρέπει να μην ζούμε «βίον ανεξέταστον», οπότε η εορτή των Τριών Ιεραρχών, που είναι συνώνυμη με τον εορτασμό των ελληνικών γραμμάτων, αποτελεί ιδανική ευκαιρία να εξετάσουμε το ανεκτίμητης αξίας αγαθό της Παιδείας. Χάρη σε αυτήν ο Ελληνισμός αντιστέκεται ακόμη στην φθορά του χρόνου. Δύο από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της παιδείας μας εκφράζονται συνοπτικά από τα δύο πιο εμβληματικά μνημεία του Ελληνισμού – τον Παρθενώνα και την Αγία Σοφία. Για αμέτρητους αιώνες, οι Έλληνες βασίστηκαν στον πολιτισμό και την πίστη τους για να εξασφαλίσουν την εθνική τους συνέχεια. Οι δύο αυτοί αρχέτυποι – η ενορία και το σχολείο – κατείχαν περίοπτη θέση στην ελληνική κοινωνία, τόσο στις μεγαλουπόλεις όσο και στα ταπεινότερα χωριά.
Το ίδιο ίσχυε και στην Διασπορά. Η πρώτη έγνοια των Ελλήνων μεταναστών ήταν να κτίσουν μια εκκλησία και να ιδρύσουν ένα σχολείο. Με αυτόν τον οργανωτικό άξονα οι ελληνικές κοινότητες άνθισαν και η ελληνική ταυτότητα κρατήθηκε ζωντανή, στις ελεύθερες περιοχές, αλλά και στις σκλαβωμένες.
Η ενορία και το σχολείο αποτελούν τα «μιτοχόνδρια» του οργανωμένου Ελληνισμού, την ατμομηχανή της ανάπτυξης και προόδου κάθε ελληνικής κοινότητας, η οποία αντλεί την δύναμη και την δυναμική που παράγουν για να ανταποκρίνεται στις βασικές λειτουργίες της. Η κυτταρική βιολογία μάς λέει πως όταν προκύψει πρόβλημα με τα μιτοχόνδρια, λιγότερη ενέργεια παράγεται, με αποτέλεσμα να μην λειτουργούν σωστά τα επιμέρους όργανα. Ομοίως, όταν η παραδοσιακή οργανωτική αρχιτεκτονική των ελληνικών κοινοτήτων διαταραχθεί, επέρχεται δυσλειτουργικότητα και μαρασμός.
Η συμβιωτική σχέση ενορίας και σχολείου
Εδώ και αρκετά χρόνια, η ελληνική παιδεία στην Αμερική περνάει μια παρατεταμένη κρίση. Κλείνουν σχολεία και μειώνονται οι εγγραφές μαθητών. Γνωρίζουμε νομοτελειακά ότι εάν αφεθεί η παρούσα κατάσταση ανεξέλεγκτη και δεν γίνει κάποια παρέμβαση, θα δημιουργηθεί μια αλυσιδωτή αντίδραση που θα απειλήσει σταδιακά και την βιωσιμότητα των ενοριών μας. Η σχέση των ενοριών με τα σχολεία είναι συμβιωτική, οπότε, όταν το ένα χωλαίνει, αναπόφευκτα επηρεάζεται και το άλλο. Δυστυχώς, αν και αποτελεί τον «ελέφαντα στο δωμάτιο», η δυσλειτουργική αυτή κατάσταση συχνά αποσιωπάται, λες και δεν μάθαμε τίποτα από τα εμπειρικά μας βιώματα, τις διδασκαλίες των εν αγίοις πατέρων ημών (Τρεις Ιεράρχες, Κοσμάς ο Αιτωλός, κτλ.) και το παράδειγμα των προγόνων μας!
Για να εφαρμόσουμε την επαγωγική μέθοδο του Σωκράτη, ας εξετάσουμε την περίπτωση κάποιων κοινοτήτων που έκλεισαν τα ημερήσια σχολεία τους, για να νοικιάσουν στην συνέχεια τα κτίρια έναντι αδρού αντίτιμου. Πού πηγαίνουν, άραγε, τα λεφτά αυτά; Η ευρύτερη Ομογένεια δεν αξίζει να γνωρίζει; Δυστυχώς, οι ενορίες μας είναι αρκετά εξωστρεφείς όταν ζητούν δωρεές, αλλά όταν πρόκειται να κάνουν οικονομικό απολογισμό, αποδεικνύονται πολύ πιο…συνεσταλμένες.
Τα διαφυγόντα κέρδη από την ενοικίαση πάλαι ποτέ σχολείων
Είναι εύλογο και δίκαιο να περιμένει η Ομογένεια από τις κοινότητες που ανέστειλαν την λειτουργία των ημερησίων σχολείων τους να διανείμουν ένα ποσοστό από τα κέρδη που εξασφαλίζουν από την εκμετάλλευση των κτιρίων που στέγαζαν κάποτε τα σχολεία αυτά υπέρ της ελληνικής παιδείας. Άλλωστε, το ότι προικίστηκαν κάποτε με τα κτίρια αυτά οφείλεται στο γεγονός ότι οι δωρητές πίστευαν ότι θα χρησιμοποιηθούν εις το διηνεκές για την προαγωγή των ελληνικών γραμμάτων. Οπότε, η παρακράτηση των «καρπών» από τους προβλεπόμενους «κληρονόμους» συνιστά ένα είδος ηθικής τουλάχιστον κατάχρασης.
Ελλοχεύει ο πειρασμός να αντιμετωπίσει η Αρχιεπισκοπή Αμερικής τις νεόπλουτες αυτές κοινότητες ως «χρυσορυχεία». Είναι θέμα χρόνου – αν δεν ξεκίνησε ήδη – να τις «στριμώξει» να καταβάλλουν μεγάλες δωρεές στα ιδρύματά της (που, παραδόξως πως, δεν έχουν την παραμικρή σχέση με την παιδεία). Ήδη, πίεσε μία κοινότητα να χρηματοδοτήσει μια νέα «φανταχτερή» διακονία: την ιεραποστολική (ή μήπως προσηλυτιστική;) δράση σε γειτονιά όπου υπάρχει μεγάλη μειονότητα ισπανόφωνων μεταναστών με σκοπό να τους… μεταστρέψει στη Ορθοδοξία.
Υπάρχει κάτι εξόφθαλμα λάθος με την πρακτική αυτή. Δεν προηγήθηκε κανένας θεσμικός διάλογος. Που είναι η «διαλεκτική», που την εφηύραν μεν οι αρχαίοι Έλληνες, αλλά την απαξιώνουν τόσο επιδεικτικά οι απόγονοί τους; Κάθε χρόνο, εορτάζουμε τα ελληνικά γράμματα με «έπεα πτερόεντα», αλλά υπάρχει ολοφάνερη αναντιστοιχία λόγων και πράξεων.
Καταρρίπτοντας παραμύθια και φτηνές δικαιολογίες
Γιατί η Αρχιεπισκοπή και άλλες μεγάλες οργανώσεις δεν ενισχύουν εμπράκτως τον ζωτικής σημασίας τομέα της ελληνικής παιδείας ζητώντας να επενδυθούν τα εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια – πιθανόν και εκατομμύρια – σε ετήσια κέρδη από την ενοικίαση των εν αναστολή τελούντων ελληνικών σχολείων στα εναπομείναντα ελληνικά σχολεία ή στην δημιουργία ενός νέου πειραματικού σχολείου; Σκεφθείτε πόσοι μαθητές θα μπορούσαν να ευεργετηθούν από την επένδυση αυτή ή τι ανάπτυξη θα γνώριζαν τα ιδρύματα αυτά μέσω αυτών των κονδυλίων!
Αντιθέτως, ακούμε τις ίδιες φτηνές δικαιολογίες, ότι δεν περισσεύουν χρήματα για τα σχολεία μας. Όμως, αυτό δεν είναι αλήθεια και το παραμύθι αυτό πρέπει να καταρριφθεί. Όσοι ενδιαφέρονται για την ελληνική παιδεία θα πρέπει να είναι έτοιμοι να πουν κάποιες αλήθειες, που ίσως ενοχλήσουν. Ο φαύλος κύκλος που καταβαραθρώνει τα σχολεία μας θα εξαπλωθεί και στις ενορίες μας, αν δεν επανέλθει η ισορροπία μεταξύ του Παρθενώνα και της Αγίας Σοφίας. Κι αν αυτό σημαίνει ότι ίσως δυσαρεστηθεί η ιεραρχία της Εκκλησίας ή η διοίκηση των νεόπλουτων ενοριών, ας είναι. Όπως είπε ο Αριστοτέλης, «φίλος μεν Πλάτων, φιλτάτη δ’ αλήθεια».
