Είθισται οι θεατές ταινιών να συνοδεύουν την ευχάριστη οπτικοακουστική εμπειρία τους με αλμυρά τερψιλαρύγγια. Οι τηλεθεατές δεν έχουν όμως τέτοια ανάγκη για τον απλούστατο λόγο ότι φροντίζουν οι περισσότεροι καναλάρχες και δημοσιογράφοι να τους ταΐζουν… μπόλικο σανό. Και επειδή ο σανός ταιριάζει στα άλογα, πιθανώς έτσι να εξηγείται η ραγδαία αύξηση της κοινωνικής αλογίας ή της παντελούς ελλείψεως κριτικής σκέψης. Η κατάσταση στο διαδίκτυο παίρνει κι εκείνη άσχημη τροπή, αφού η λογοκρισία αυξάνεται ραγδαία, ενώ όλο και περισσότεροι χρήστες των κοινωνικών μέσων αποδέχονται να εκχωρούν το δικαίωμα στην κριτική σκέψη, αφήνοντας τις «επιτροπές αλήθειας» της κάθε πλατφόρμας να κρίνουν τι είναι αληθές και τι όχι.
Οι σχέσεις ισχύος μέσα στην κοινωνία ήταν ανέκαθεν τέτοιες που επέτρεπαν στους ισχυρούς να ελέγχουν την ροή των πληροφοριών ή να αλλοιώνουν την έννοια τους. Οι αδύναμοι μεταχειριζόταν την σάτιρα, τον σαρκασμό, τις αλληγορίες ή όποια άλλη μέθοδο μπορούσαν για να «κοινωνήσουν» την δική τους αλήθεια.
Το γνωμικό του φιλόσοφου Ηράκλειτου εξακολουθεί να αποτελεί το διαχρονικό κλειδί στην κατανόηση της γνήσιας ελληνικής γνωσιοθεωρίας: «Καθ΄ ὅ,τι ἃν κοινωνήσωμεν, ἀληθεύομεν, ἃ δε ἃν ἰδιάσωμεν, ψευδόμεθα». Η γνώση επαληθεύεται εμπειρικά και οι αλήθειες της ζωής ανακαλύπτονται κοινωνώντας μεταξύ μας. Η ατομική διαχείριση της πληροφορίας και η αυθαίρετη ερμηνεία της οδηγεί στο ψεύδος.
Συλλογικότητα και ψηλάφηση της αλήθειας
Αυτό ήταν ανέκαθεν το κριτήριο συμμετοχής στα δημόσια πράγματα σύμφωνα με την ελληνική κοσμοαντίληψη. Είτε στην αρχαία πόλη-κράτος, είτε στην μεσαιωνική και νεωτερική κοινότητα, η οποία λειτουργούσε μέχρι πρότινος, οι πολίτες εκφραζόταν συλλογικά, ιεραρχώντας τις ανάγκες και υπαρξιακές αναζητήσεις τους. Η Εκκλησία, επίσης, διατήρησε τον συλλογικό αυτό τρόπο ψηλάφησης της αλήθειας μέσα από την συνοδικότητά της.
Αξίζει να αντιπαραβάλλουμε τις γνήσιες ελληνικές προϋποθέσεις κοινωνικής ένταξης με το σημερινό δυτικό παράδειγμα της ιδιωτικής κατανάλωσης και αναμηρυκασμού της πληροφορίας. Με το τελευταίο, ο καθένας δύναται να μετατραπεί σε κινητή εγκυκλοπαίδεια, έχοντας πρόσβαση σε έναν φαινομενικό ανεξάντλητο αριθμό πληροφοριών. Το ζήτημα, όμως, είναι αν μπορεί να διαχειριστεί τις πληροφορίες αυτές ώστε να τροφοδοτήσει την κριτική σκέψη.
Για να το θέσουμε μεταφορικά, τι να κάνεις κανείς μια ολόκληρη σιταποθήκη αν δεν μπορεί να λάβεις από την συγκεκριμένη τροφή τις αναγκαίες θρεπτικές ουσίες; Θα παραμείνει στην πείνα, έστω και αν είναι περικυκλωμένος από άφθονο φαγητό και αυτό ίσως να αποτελεί σκληρότερη δοκιμασία από την ίδια την έλλειψη τροφής.
Η μετατροπή του πολίτης σε άκριτο ιδιώτη από τα ΜΜΕ
Ας θυμηθούμε το σπουδαιότατο αυτό μέτρο κοινωνικής προστασίας που εφάρμοζε ο λαός μας από αρχαιοτάτων χρόνων καθώς δεχόμαστε, ο καθένας ιδιωτικά, καταιγισμό πληροφοριών από τους τηλεοπτικούς του δέκτες ή τις «έξυπνες» συσκευές του. Τα παραδείγματα άμβλυνσης της κριτικής σκέψης από τα ελλαδικά ΜΜΕ είναι αναρίθμητα και σηματοδοτούν έναν ξεπεσμό που θέτει την ίδια την υπόσταση της πατρίδας και του λαού μας σε κίνδυνο.
Τέτοια φαινόμενα υπάρχουν σε ολόκληρο τον κόσμο, ειδικά στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Η διαφορά είναι ότι τα περιθώρια που έχει ο κάθε λαός στην απώλεια της κριτικής σκέψης και την πραγματοποίηση ιστορικών λαθών δεν είναι τα ίδια. Κάποιες χώρες διαθέτουν την οικονομική δυνατότητα και την γεωστρατηγική θέση να κάνουν πολλά περισσότερα λάθη από άλλες. Η Ελλάδα πάντα ανήκε στην δεύτερη κατηγορία και ο λαός της αναγκάστηκε να βασιστεί στον πολιτισμό και τις πνευματικές δυνάμεις του για να εξισορροπήσει τους όποιους υλικούς περιορισμούς.
Πολιτικοί παραμυθατζήδες, δημοσιογράφοι χαλιμάδες
Η περίοδος του εγκλεισμού φανέρωσε σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό τους κινδύνους που εγκυμονεί μια αυθαίρετη «ιδιωτική» προσπάθεια να ψηλαφηθεί η αλήθεια. Δημοσιογράφοι αναμασούν αριθμούς με στόχο την δημιουργία του επιθυμητού (στα αφεντικά του) αφηγήματος.
Στην Ελλάδα, η κυβέρνηση, με την βοήθεια των χορτασμένων από κρατικές διαφημίσεις ΜΜΕ, επαίρεται για τις επιδόσεις της στην πανδημία και δικαιολογεί έτσι την οικονομική ζημιά που προκάλεσαν τα μέτρα που επέβαλε. Γνωρίζουμε, όμως, αποδεδειγμένα, ότι υπάρχουν απτά παραδείγματα περιοχών ανά τον κόσμο όπου τα επιβεβλημένα γενικά μέτρα δεν μείωσαν σχεδόν καθόλου το κόστος σε ανθρώπινες ζωές ή την μετάδοση του ιού. Οι απαντήσεις στο γιατί αφορούν σε πολλούς παράγοντες που δεν θα μπει στον κόπο να αναλύσει η πλειοψηφία της ελλαδικής δημοσιογραφίας, διότι δεν συνάδει με το υπεραπλουστευμένο αφήγημα που πουλάει.
Παράλληλα, σχετικά με το περιβόητο «δεύτερο κύμα» του ιού που διατυμπανίζουν τα συστημικά ΜΜΕ, η λογική προστάζει ότι ο αριθμός των κρουσμάτων συσχετίζεται αναπόφευκτα με τον αριθμό των εξετάσεων που γίνονται και τους πληθυσμούς στους οποίους εστιάζουν οι υγειονομικές αρχές. Επίσης, πιθανή απόκλιση μεταξύ του αριθμού των κρουσμάτων, τον αριθμό των εισαχθέντων σε νοσοκομεία και των θανάτων μπορεί να επηρεάσει άμεσα το αφήγημα.
Για παράδειγμα, ένα «πιασάρικος» τίτλος για ραγδαία αύξηση κρουσμάτων σε μια χώρα μπορεί εύκολα να κρύβει το συμπέρασμα ότι ο υψηλός αριθμός των ασυμπωματικών φορέων, ο χαμηλός αριθμός των νοσηλευομένων ή η διαρκής πτώση των θανάτων υποδηλώνει μια σημαντική «εξασθένιση» της νόσου. Τα στοιχεία που συγκεντρώνονται από τις νότιες πολιτείες των ΗΠΑ, που έχουν μπει στο κάδρο των ΜΜΕ, συνηγορούν υπέρ ποσοστού θνητότητας ενός τετάρτου(!) αυτού της απλής γρίπης. Δηλαδή, για μια υγειονομική απειλή που θα ήταν υπό κανονικές συνθήκες αμελητέα.
Στην συγκεκριμένη περίπτωση ο τίτλος εξυπηρετεί το αφήγημα (και την ανάγκη για ζεστό κρατικό χρήμα) καλύτερα από την ουσία και έτσι η δημοσιογραφία μετατρέπεται σε όργανο προπαγάνδας ή τουλάχιστον παραπληροφόρησης.
Κριτική σκέψη, η τελευταία γραμμή της άμυνας
Εννοείται ότι το ίδιο ισχύει και σε πλείστες όσες άλλες περιπτώσεις, όπως το λαθρομεταναστευτικό, την τουρκική προκλητικότητα, κτλ.
Ο σανός θρέφει τα άλογα. Η κριτική σκέψη τους ανθρώπους. Εάν ο απλός πολίτης επιλέξει να ανταλλάξει την κριτική σκέψη με τον σανό, προσυπογράφει την μετατροπή του σε υποζύγιο.
Σε έναν κόσμο άνισο, όπου οι ισχυροί καταπιέζουν τους αδύναμους στον βαθμό που εκείνοι υποχωρούν, η διατήρηση του προνομίου της συλλογικής διαπραγμάτευσης και ψηλάφησης της αλήθειας, έστω κρυμμένη υπό το πέπλο της σάτιρας ή της συμβολικής αμφισβήτησης της «επίσημης» εκδοχής, αποτελεί την τελευταία γραμμή της άμυνας απέναντι στον ολοκληρωτισμό.
