Ο Werner Sombart ερεύνησε οικονομικές αξίες, συμπεριφορές και ανθρώπινες πρακτικές συνδέοντας την ιστορική και την ανθρώπινη, προσωπική διάσταση σε ένα ενιαίο πλάνο. Το 1913 εκδίδεται στο Βερολίνο το έργο του “Ο Αστός”. Εδώ, ο Sombart ξεκινά με την εξής χαρακτηριστική διατύπωση: “Τι πράγμα είναι αυτό: το πνεύμα στον οικονομικό βίο”; Και εξηγείται: “Χρησιμοποιώ την έκφραση αυτή περισσότερο με την απλή της σημασία, κατά την οποία δηλώνει ό,τι το ψυχικό και με την έννοια αυτή, ό,τι το πνευματικό παρουσιάζεται στο χώρο της οικονομικής ζωής (..) επομένως, είναι το σύνολο των ψυχικών ιδιοτήτων και δραστηριοτήτων που διαδραματίζουν κάποιο ρόλο στο οικονομείν”.
Στον Αστό, ο Sombart δε γενικολογεί. Θα απογράψει με λεπτομερειακό τρόπο, συμπεριφορές, όπως: “την ευστροφία, την ενεργητικότητα, την ειλικρίνεια και τη φιλαλήθεια”. Η σημασία αυτής της προσέγγισης δεν είναι πως απλά εγκαινιάζει τη μετάβαση σε μια οικονομική ψυχολογία. Στον “Αστό”, ο Sombart συνεισφέρει καίρια στην εδραίωση μιας παλαιάς μεθόδου, που συναντήσαμε να αναβιώνει και στον Simmel. Δίνει αναλυτική αξία σε χαρακτηρισμούς, που ως τότε θεωρούνταν καθημερινές λέξεις χωρίς ιδιαίτερη επιστημονική σημασία.
Η μεθοδολογική ανάδειξη των εσωτερικών κινήτρων στο οικονομείν και η εξήγηση καθημερινών συμπεριφορών και πρακτικών με αναλυτική πιστότητα άρθρωνε ένα σοβαρό αντίλογο σε μια από τις βασικές παραδοχές του οικονομικού ορθολογισμού. Για τον Sombart, “Οι μεν, λοιπόν, ριζοσπάστες, διατείνονται: στον οικονομικό βίο κυριαρχούσε πάντοτε το ίδιο πνεύμα – όλοι οι άνθρωποι, όσοι ασκούσαν την οικονομική τους δραστηριότητα, απέβλεπαν στο κέρδος, πάντα γίνονταν και θα γίνονταν οικονομικοί υπολογισμοί (…) οι δε πάλι, παραδέχονται βέβαια ότι στην οικονομική συμπεριφορά των ατόμων, εμφανίζεται κάθε φορά ένα διαφορετικό πνεύμα, σπεύδουν, όμως, να υποστηρίξουν με έμφαση ότι η ανθρώπινη φύση μένει τελικά πάντοτε η αυτή”. Σκιαγραφώντας το ψυχολογικό πορτραίτο στις οικονομικές δραστηριότητες του Εβραίου ή του Αμερικανού, του πειρατή ή του εμπόρου, ο Sombart αντέκρουσε την αντίληψη του ωφελιμισμού που θέλει διαχρονικά ένα μονάχα βασικό κίνητρο να ορίζει τις οικονομικές συμπεριφορές: την επιδίωξη του μεγίστου κέρδους. “Η πρώτιστη προϋπόθεση για την ορθή κατανόηση των οικονομικών διαδικασιών είναι η συνειδητοποίηση ότι το πνεύμα της οικονομικής ζωής μπορεί να παραλλάσσει θεμελιωδώς”.
Μεθοδολογικά, η σκέψη του Sombart εκτυλίσσεται με τρόπου που να μην αφήνει τίποτε εκτός του αναλυτικού του ενδιαφέροντος. Το σχήμα, που ξεδιπλώνεται στα περιεχόμενα του έργου του, εκπλήσσει με την περιεκτικότητά του. Ειδικά στο δεύτερο βιβλίο του, στις “Πηγές του καπιταλιστικού πνεύματος”, αναφέρεται στα Βιολογικά Θεμέλια, τις Ηθικές Δυνάμεις και τις Κοινωνικές Συνθήκες, στη φύση, τη θρησκεία και τις ανθρωπογεωγραφικές κοινωνικές ανακατατάξεις. Η συμπερίληψη τόσο διαφοροποιημένων θεματικών πεδίων και η εξειδίκευση του οικονομικού πνεύματος, των ιστορικών τύπων του κοινωνικού ανθρώπου, του κατακτητή, του διαπραγματευτή, του πειρατή και του εμπόρου, Γάλλου, Γερμανού, Αμερικάνου και Εβραίου, ορίζουν ένα περιβάλλον ανάλυσης, όπου η απομόνωση αμιγώς οικονομικών ή μετρικών συντελεστών θα συσκότιζε το επιστημονικό έργο. Υφολογικά και ο Sombart χαρακτηρίζεται από την ιδιαίτερη ικανότητά του να αναπαριστά τις καθημερινές πρακτικές των ανθρώπων ως εικόνες με εσωτερική συνοχή. Διαβάζοντάς τον, διακρίνει κανείς την οξύτητα της παρατήρησης απέναντι στην αφαίρεση της θεωρητικής σκέψης.
Απόσπασμα από το έργο: «Η Κοινωνική Οικονομία της Ελλάδος και το Κοινωνικό της Κεφάλαιο – Μια συνολική, θεσμική και εθνικολογιστική αναγνώριση», του Ιωάννη ΝΑΣΙΟΥΛΑ, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις του Ινστιτούτου Κοινωνικής Οικονομιας. Αποκλειστικά διαθέσιμο στο www.grecobooks.com
Originally posted 2018-01-11 19:11:26.
