Ο Κώστας Χατζηργύρης ήταν βέβαια πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας, αλλά υπήρξε και “ποιητής” με την ευρεία έννοια του όρου. Επρόκειτο για έναν αληθινό και σπάνιο δημιουργό.
Λήθη στεφανώνει το έργο των περισσότερων πεζογράφων της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων. Στις μέρες μας, με τόσα blogs για τη λογοτεχνία, τόσες στήλες στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, τόσες λέσχες ανάγνωσης που ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια εδώ και κει, σπανίως γράφεται κάτι για κάποιον εκπρόσωπό της. Αντιθέτως χύνεται μελάνι και κατατίθενται εγκωμιαστικά σχόλια για rock stars της λογοτεχνίας που επισκέπτονται τη χώρα μας με μετα-αποικιοκρατική σεμνοτυφία και σοβαροφάνεια.
Ο Κώστας Χατζηαργύρης θεωρείται παραγνωρισμένος πεζογράφος. Ήταν και στην εποχή του μάλλον αφανής (συγγραφέας με 38 πωλήσεις βιβλίων όπως μας πληροφορεί ένας απο τους μυθιστορηματικούς του ήρωες). Αλλά δεν γίνεται να ασχοληθεί κανείς με το έργο του σήμερα και να μην εντυπωσιαστεί βαθιά από το περιεχόμενό του.
Υπάρχουν κάποια ευδιάκριτα χαρακτηριστικά στο έργο του Χατζηαργύρη που συνιστούν επαναλαμβανόμενα μοτίβα και ενισχύουν τη σφραγίδα του προσωπικού στοιχείου.
Για παράδειγμα οι γυναίκες στα έργα του Χατζηαργύρη είναι συνήθως ανύπαρκτες. Κάτι τέτοιο ίσως θα εξόργιζε την φεμινιστική κριτική μας, αν υπήρχε εκείνη την εποχή. Εντούτοις και οι άντρες στα μυθιστορήματά του είναι καρικατούρες. Όλοι αντιήρωες, γελοίοι, ανυπεράσπιστοι απέναντι στα πάθη και τις πεποιθήσεις τους. Η ιδεολογία τους; Ρηχή, αφελής, μονοδιάστατη. Η πεζογραφία του Χατζηαργύρη βρίθει από αντρκούς μικρόκοσμους που αντιπαρατίθενται με τρόπο σπασμωδικό και θορυβώδη. Ο συγγραφέας στρέφει το μικροσκόπιό του προς τα εκεί για να χλευάσει, να διακωμωδήσει, να σπάσει πλάκα και να κατακρίνει. Αφήνει ήσυχες τις γυναίκες. Και ίσως τελικά αυτή να είναι μια τιμητική διαχείριση που τις επιφυλάσσει.
Οι άντρες παλιμπαιδίζουν ασύστολα. Κλαίνε συχνά. Θυμώνουν μέχρι ξυλοκοπήματος. Τρώγονται από τύψεις. Σφάλλουν συνεχώς και αδιαλείπτως στις εκτιμήσεις τους. Τα βάζουν με τον εαυτό τους. Καταλήγουν πάντα ηττημένοι. Η “αντρική” συγκρότηση κατακρεουργείται. Αλλά ο συγγραφέας πάει ακόμα παραπέρα. Αρέσκεται στις ιστορίες του να οικειοποιείται τη φωνή του κακού. Παρακολουθούμε δηλαδή την αφήγηση από την οπτική γωνία των “κακών”, διεφθαρμένων, ανισσόροπων, αρνητικών χαρακτήρων. Πέρα από τις προφανείς ευκαιρίες για σάτιρα που προσφέρει κάτι τέτοιο, δίνεται η δυνατότητα στον συγγραφέα να φωτίσει έναν δικό του κώδικα τιμής χωρίς να εκπέσει σε ηθικολογίες και πουριτανισμούς.
Στην περιβόητη “Οικογένεια Ζαρντή” (παίχτηκε στο θέατρο και έγινε και σήριαλ το ‘70) παρατηρούνται διακειμενικές αναφορές ευρείας γκάμας που πλουτίζουν το κείμενο και αυξάνουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Σε αυτές οφείλονται ίσως οι αναπάντεχες αλλαγές ύφους. Υπάρχει ένα σημείο όπου κάποιος από τους ήρωες της ιστορίας μονολογεί για τα επιχειρηματικά του πλάνα και την προσπάθειά του να βελτιώσει την οικονομική του κατάσταση – και θα έλεγες ότι είναι παρμένο αυτούσιο από βιβίο του Καραγάτση. Σε άλλο σημείο θυμόμαστε τον Σκαρίμπα. Η ηγεμονική δεσποινίς Υβόν τι άλλο είναι παρά το ανεστραμμένο είδωλο της αιθέριας Νινόν ή άλλων σκαριμπικών ηρωίδων με τραγικό τέλος;
Οι διακειμενικές αναφορές όσο πιο οργανικά είναι τοποθετημένες σε ένα μυθιστόρημα, τόσο πιο μεγάλη αφηγηματική ισχύ διαθέτουν. Θα μπορούσε ακόμα κανείς να πει ότι, καθώς η ιστορία λέγεται από την πλευρά του οικονόμου του αρχοντικού Ζαρντή, συνδέεται κατά έναν έμμεσο αλλά κατηγορηματικό τρόπο και με τα Απομεινάρια μιας Μέρας του Ισιγκούρο. Μόνο που η διαστρέβλωση και η ειρωνική ματιά είναι πασιφανής.
Στο συγκεκριμένο βιβλίο έχουμε άλλη μια καινοτομία. Ο αφηγητής μπαίνει για πρώτη φορά στην ιστορία και αλληλεπιδρά με τους υπόλοιπους ήρωες αφού έχουν παρέλθει σχεδόν τα 3/4 του μυθιστορήματος. Κάτι τέτοιο θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελεί μια περίεργη υπόμνηση, μια αντήχηση ίσως από τα 3/4 του ρυθμού των βαλς που παίζονται τόσο συχνά στην οικία Ζαρντή (πόσο σκαριμπικός ο ίδιος αυτός ρυθμός!).
Η ένδεια συναισθημάτων των χαρακτήρων είναι ολοσχερής. Ή μάλλον, η μονομέρεια των συναισθημάτων. Δεσπόζουσα θέση στον ψυχικό κόσμο των ηρώων έχει η τάση υποταγής, ο σεβασμός στην παράδοση, η εθελοδουλία, η τυφλή λατρεία της εξουσίας, οι ενοχές απέναντι σε ένα αόρατο Υπερεγώ.
Ο Χατζηαργύρης όμως δεν φαίνεται να επαναπαύεται σε ό,τι έχει κατακτήσει σε αφηγηματικό επίπεδο. Παρά τα γενικά κοινά χαρακτηριστικά, κάθε του έργο είναι διαφορετικό από το προηγούμενο. Ο ίδιος δεν ανήκει στην κατηγορία των συγγραφέων που γράφουν σε όλη τους τη ζωή το ίδιο βιβλίο. Το έργο του αξίζει να μελετάται και να διαβάζεται διαχρονικά.
Το βιβλίου του Φώτη Δούσου Στη Βιβλιοθήκη του Δον Κιχώτη κυκλοφορεί από την GRECOBOOKS
