Επ’ ευκαιρία του συνεδρίου της Παναρκαδικής Ομοσπονδίας Αμερικής που πραγματοποιήθηκε στην Ν. Υόρκη από 15-18 Νοεμβρίου και της επίσημης παρουσίασης της δίτομης έκδοσης με την ιστορία της Αρκάδων μεταναστών της Αμερικής, έρχεται στο μυαλό η πάντα επίκαιρη φράση «όλβιος όστις ιστορίης έσχεν μάθησιν». Η διαπίστωση αυτή, αποτυπωμένη από τον Ευριπίδη (ή κατ’ άλλους, από τον Πολύβιο τον Μεγαλοπολίτη) αναφέρεται στην ευτυχία εκείνου που γνωρίζει ιστορία, διότι η καταγραφή και ερμηνεία της συλλογικής σοφίας ενός λαού και η διατήρηση της εμπειρικής γνώσης του παρελθόντος επιτρέπει τους γνώστες να προλαμβάνουν, κατανοήσουν και ρυθμίσουν την ιστορία, την οποία, εν τέλει, η ίδιοι γράφουν.
Με την συλλογική πρωτοβουλία της ΠΟΑ και το πολυετές έργο του συγγραφέα κ. Πέτρου Σαραντάκη, παρουσιάστηκε ένα έργο που ενώνει το παρελθόν με το παρόν και το συνδέει με το μέλλον. Υπό το πρίσμα αυτό, η πρωτοβουλία αυτή αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία, διότι φανερώνει την δύναμη της ιστορίας στην διαμόρφωση της συλλογικής ταυτότητας, σε μια εποχή που η ιστορία παραποιείται και διώκεται γενικώς, και προτάσσει μια κοσμοαντίληψη διαφορετική από την επικρατούσα γραμμική ανάγνωση της ιστορίας, που γεννήθηκε και διαμορφώθηκε στην Δύση.
Ο Ελληνισμός, όπως πολλοί άλλοι πανάρχαιοι πολιτισμοί, δίνει έμφαση στην κυκλικότητα του χρόνου και βλέπει, εν γένει, την ιστορία από κυκλική άποψη, αντί γραμμικής. Αυτό αποτυπώνεται ξεκάθαρα σε πολλά ελληνικά κείμενα, και συνοψίζεται ωραία στην γνωστή στροφή του Ερωτόκριτου: «Tου Κύκλου τα γυρίσματα, που ανεβοκατεβαίνουν, και του Τροχού, που ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνουν…».
Μαζί με την αντίληψη για την κυκλικότητα του χρόνου, υπάρχει έντονα και το «πάντρεμα» αντιθέτων στοιχείων, που μέσα από την συνύπαρξή τους, καθίστανται παράγοντες λειτουργικότητας και συνοχής της κοινωνίας, καθώς και προϋποθέσεις καρποφορίας. Πουθενά δεν αποτυπώνεται αυτό το στοιχείο πιο φανερά από την συνύπαρξη ζώντων και τεθνεώτων στο κοινό μας «πολίτευμα». Η αντίληψη αυτή διαμορφώνεται από αρχαιοτάτους χρόνους, με τον Ηράκλειτο να την αποτυπώνει ως εξής: «αθάνατοι θνητοί, θνητοί αθάνατοι, ζώντες τον εκείνων θάνατον, τον δε εκείνον βίον τεθνεώτες». Επεκτείνεται και βιώνεται δε, ως τις μέρες μας, με την καθημερινή τέλεση της Θείας Λειτουργίας, όπου συμμετέχουν ζωντανοί και κεκοιμημένοι σε μια κοινή σύναξη…
Από αυτή την άποψη, η συγγραφή και έκδοση της ιστορίας της πολυπληθέστερης, ίσως, τοπικής ομάδας μεταναστών του Ελληνισμού στις ΗΠΑ ενέχει στοιχεία ιεροτελεστίας, διευρύνοντας το λειτουργικό έργο και την κοινοτική συντροφομάζωξη, που ξεδιπλώνονται «σαν χωριό αυτόνομο».
«Παρά δύναμιν τολμηταί… και εν τοις δεινοίς ευέλπιδες»
Μελετώντας το νεωστί εκδοθέν πόνημα της ιστορίας των Αρκάδων μεταναστών, διαπιστώνει κανείς ότι παραμένουν επίκαιρες και άλλες ιστορικές αναφορές που χαρακτήριζαν τους Έλληνες από αρχαιοτάτων χρόνων και αρμόζουν σε μεγάλο βαθμό και σε σύγχρονες μορφές που γνωρίσαμε και που πρωτοπόρησαν, δίνοντας την καθημερινή μάχη με την ξενιτειά και τον νόστο. Οι ζωές των μορφών αυτών χαρακτηρίζονται από έναν διαρκή αγώνα να αναδείξουν την οικουμενικότητα του Ελληνισμού, προσπαθώντας να ακολουθήσουν μια πολιτισμική πυξίδα που καθοδήγησε αναρίθμητες προηγούμενες γενιές στην πορεία για την αναζήτηση της προσωπικής τους «Κολχίδος».
Καταργώντας τον χωρόχρονο, η γραφίδα του Θουκυδίδη, δια στόματος των Κορινθίων, που περιέγραφαν τους Αθηναίους στον λόγο τους προς τους Λακεδαιμονίους, χαρακτηρίζει και πολλούς από τους νεώτερους μετανάστες, τόσο εξ Αρκαδίας, που έφτασαν στις ΗΠΑ τον 19ο και 20ο αιώνα, όσο και από ολόκληρη την Ελλάδα μέχρι σήμερα, οι οποίοι υποχρεώθηκαν να πάρουν τον δρόμο της ξενιτειάς και να στήσουν την ζωή τους εκ νέου, ζώντας ανάμεσα σε δύο πατρίδες. Μοιάζοντας με τους αρχαίους προγόνους, αποδείχθηκαν και οι σύγχρονοι «παρά δύναμιν τολμηταί και παρά γνώμην κινδυνευταί», «εν τοις δεινοίς ευέλπιδες».
Παρακάτω, σημειώνει ο μεγάλος Αθηναίος ιστορικός ότι «ειν’ αυτοί ακούραστοι…και ξενητεύονται εύκολα, περισσότερο από κάθε άλλον… γιατί αυτοί νομίζουν πως κάτι μπορούν να κερδίσουν από το ταξίδι… όταν σοφιστούνε κάτι, αν δεν επιδιώξουν να το βάλουνε σ’ εφαρμογή, νομίζουν πως έχασαν κάτι που είχαν κιόλας, κι όσα πάλι βγουν και τα κυνηγήσουν και τα πετύχουν, θαρρούν πως κατόρθωσαν μηδαμινά πράματα σχετικά μ’ ό,τι τους μέλλεται να πετύχουν, κι αν πάλι δοκιμάσουν κάτι και σφάλουνε, βάζουνε στη θέση του άλλες ελπίδες, και συμπληρώνουν την έλλειψη».
Πολιτισμική αντίσταση στα σχέδια της νέας τάξης πραγμάτων
Το ελπιδοφόρο μήνυμα της εν λόγω εκδήλωσης της ΠΟΑ, όπου έβλεπε κανείς ανθρώπους κάθε ηλικίας να μοιράζονται κοινούς στόχους και οράματα, είναι ότι σε πείσμα της αντίληψης του ιστορικού υλισμού που επιβάλλεται από διάφορα παράκεντρα εξουσίας, τις ιδεοληψίες της παγκοσμιοποίησης και του εθνομηδενισμού, που προπαγανδίζονται από διαμορφωτές της κοινής γνώμης που επιθυμούν μια κοινωνία πιο εύπλαστη και χειραγωγήσιμη και δεν διστάζουν να ξοδεύουν τεράστια ποσά για να εξαγοράσουν φορείς εξουσίας και ολόκληρους θεσμούς ή να μετέλθουν κατάπτυστες μεθόδους ψυχολογικής ή ακόμη και σωματικής βίας, κάποιοι άνθρωποι επιμένουν να αντιστέκονται.
Στις μικρές, ηρωικές, καθημερινές ατομικές και συλλογικές προσπάθειες αυτών των ανθρώπων, επαληθεύονται οι στίχοι του Νίκου Γκάτσου: «Μια χούφτα είν’ ο άνθρωπος από στυφό προζύμι γεννιέται σαν αρχάγγελος πεθαίνει σαν αγρίμι του μένει μόνο στη ζωή μια γλώσσα μια πατρίδα η πρώτη του παρηγοριά και η στερνή του ελπίδα. Όλο το βιός κι η προίκα του ένας καημός στα στήθια κι ο τόπος που τον γέννησε η δυνατή του αλήθεια. Για δέστε κείνο το παιδί με τα γερά τα χέρια πώς οδηγεί τ’ αδέρφια του ν’ ανέβουν ως τ’ αστέρια κι απ’ τα βουνά της Ρούμελης και τα νησιά του νότου ένας πανάρχαιος παππούς κοιτάει τον εγγονό του».
