Εθισμός στο διαδίκτυο μεσούσης της πανδημίας | Ανθή Αγγελοπούλου

«Φοβάμαι την ημέρα που η τεχνολογία θα ξεπεράσει την ανθρώπινη αλληλεπίδραση. Ο κόσμος θα έχει μία γενιά από ηλίθιους», Αϊνστάιν.

Η εξέλιξη της τεχνολογίας είναι αναμφίβολα ένας από τους βασικούς και κύριους παράγοντες για την ανάπτυξη της βιομηχανικής παραγωγής, της ανόδου του βιοτικού επιπέδου, καθώς επηρεάζει και θα εξακολουθεί να επηρεάζει με άμεσο τρόπο τις διαπροσωπικές σχέσεις των ανθρώπων, τόσο στη δημόσια σφαίρα, όσο και στην ιδιωτική.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ζούμε πλέον σε μία «τεχνοτρονική» κοινωνία (βλ. Ιντζεσίλογλου Νικόλαος, Κοινωνία και Νέα Τεχνολογία: Εισαγωγή στην Γενική Κοινωνιολογία και κοινωνικοί προβληματισμοί, σελ. 304), καθώς τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, αλλά και η χρησιμοποίηση της δορυφορικής μετάδοσης πληροφοριών έχουν μετατρέψει ολόκληρη την υφήλιο σε μία «κωμόπολη», ή ακόμη σε ένα χωριό, καθώς τα δρώντα υποκείμενα μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους ανά πάσα ώρα και στιγμή ανεξάρτητα με το αν βρίσκονται στην άλλη άκρη της γης. Σε αυτή λοιπόν την κοινωνία δεν υπάρχουν αποστάσεις.

Παρ’όλα αυτά όμως, ο κριτικός τρόπος σκέψης είναι απαραίτητος για τη διαχείριση της τεχνολογίας, των ηλεκτρονικών συσκευών και του διαδικτύου. Διότι, χωρίς την κριτική σκέψη εγκυμονούν σημαντικές επιπτώσεις και κίνδυνοι. Το κοινωνικό υποκείμενο που χρησιμοποιεί μία ηλεκτρονική συσκευή δεν είναι πάντοτε προετοιμασμένο να δεχθεί μία τέτοια εξέλιξη και να επωφεληθεί από αυτήν. Για παράδειγμα, όταν γίνεται η αποδοχή της τεχνολογίας και του ηλεκτρονικού υπολογιστή μέσα στο αναπόφευκτο πλαίσιο του «εκσυγχρονισμού», το αποτέλεσμα θα είναι ο χρήστης να βρίσκεται στην πλήρη άγνοια για τους κινδύνους της τεχνολογίας και να είναι ένας «τυφλός» καταναλωτής, χρησιμοποιώντας αλόγιστα και απερίσκεπτα τα μέσα που παρέχει η τεχνολογία. Βέβαια, υπάρχει ο κίνδυνος η τεχνολογία να επιβάλει την δική της «λογική» ανάπτυξης, συγκροτώντας με αυτόν τον τρόπο ένα οικουμενικό τεχνικό, επιστημονικό πλέγμα ιδεών, αξιών και πρακτικών που έχει την τάση πλανητικής κυριαρχίας.

Το διαδίκτυο έχει την ικανότητα να καλύπτει ορισμένες ψυχολογικές ανάγκες του χρήστη, όπως για παράδειγμα είναι το αίσθημα της μοναξιάς, το άγχος, η πίεση της καθημερινότητας. Επίσης, κατά τη διάρκεια του πρώτου εγκλεισμού, λόγω του ιού Covid-19, το διαδίκτυο ήταν το «σωτήριο» μέσο για όλες τις ηλικίες ανεξαιρέτως. Αποτέλεσε το μέσο επικοινωνίας, ακόμη και για τους ηλικιωμένους. Ήταν ο τρόπος με τον οποίο κοινωνικοποιούνταν τα δρώντα υποκείμενα και αλληλεπιδρούσαν μεταξύ τους. Εδώ βέβαια, δημιουργείται το εύλογο ερώτημα: Είναι εφικτό να υπάρχει η αλληλεπίδραση μέσα από έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, ή γενικά μέσα από μία ηλεκτρονική συσκευή; Η χρήση της τεχνολογίας είναι χρήσιμη και εξαιρετικά ωφέλιμη για τον σύγχρονο άνθρωπο. Όμως, τι συμβαίνει όταν η τεχνολογία γίνεται ο αυτοσκοπός και χάνεται κάθε μέτρο και έλεγχος;

Με την εμφάνιση του Covid-19 διαταράχθηκαν σε σημαντικό βαθμό οι διάφορες εξωτερικές δραστηριότητες παγκοσμίως. Εξαιτίας του εγκλεισμού και της απομόνωσης, είχε αυξηθεί δραματικά η κατανάλωση της ψηφιακής δραστηριότητας και κυρίως τα διαδικτυακά παιχνίδια και τα Social Media. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την Verizon παρατηρήθηκε αύξηση κατά 75% στη δραστηριότητα ψηφιακών παιχνιδιών. Η Steam κατέγραψε ότι πάνω από είκοσι εκατομμύρια χρήστες ήταν ταυτοχρόνως συνδεδεμένοι στην πλατφόρμα τυχερών παιχνιδιών. Βέβαια, τα διαδικτυακά παιχνίδια μπορούν να εμπλουτίσουν τη ζωή των κοινωνικών υποκειμένων προάγοντας τα παιχνίδια, με σκοπό την «κοινωνικοποίηση», καθώς και την μείωση του άγχους. Επιπλέον, τα διαδικτυακά παιχνίδια μπορεί να είναι λιγότερο βλαβερά απ΄ ότι άλλες συμπεριφορές που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση του άγχους και άλλων αδυναμιών, όπως είναι η αλόγιστη χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών.

Από την άλλη πλευρά όμως, η υπερβολική χρήση μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τα πιο ευάλωτα άτομα, όπως και τους εφήβους. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι λόγω του μεγάλου διαστήματος που διήρκησε η πρώτη καραντίνα, η παρατεταμένη χρήση του διαδικτύου, η μη επαφή μεταξύ των κοινωνικών υποκειμένων (που έχει ως αποτέλεσμα την μη κοινωνικοποίηση), εντείνουν τις πιθανότητες για την υιοθέτηση ανθυγιεινών τρόπων ζωής, με αποτέλεσμα να συνεχίζονται αυτές οι συνήθειες και μετέπειτα. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι με τον όρο διαδικτυακός εθισμός ή διαδικτυακή εξάρτηση (Internet Addiction Disorder) εννοείται η ενασχόληση με το διαδίκτυο για άντληση ενός αισθήματος ικανοποίησης που συνοδεύεται με την αύξηση του χρόνου που καταναλώνεται για την άντληση αυτού του συναισθήματος.

Ο εθισμός επηρεάζει αρνητικά τη σωματική, την ακαδημαϊκή κοινωνική ζωή του χρήστη, όπως επίσης και τη δημόσια υγεία της χώρας. Επιφέρει στον χρήστη προβλήματα σε προσωπικό, συναισθηματικό, αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο. Ο εθισμός πιο συχνά διακρίνεται στους εφήβους, διότι πολύ εύκολα μπορούν να χάσουν τον έλεγχο όταν δεν υπάρχει το μέτρο. Το διαδίκτυο για τους εφήβους είναι ένα μέσο εξερεύνησης, ή και «επανάστασης» θα μπορούσαμε να πούμε, αλλά συγχρόνως απομονώνονται από τον πραγματικό κόσμο, καθώς είναι πολύ εύκολο να εκτεθούν σε διάφορους κινδύνους, όπως για παράδειγμα είναι το «σκοτεινό διαδίκτυο», κλπ. Οι γονείς πολλές φορές είναι ανήμποροι να θέσουν όρια στους εφήβους για τον λόγο ότι μεταξύ των γονέων και των παιδιών υπάρχει το «τεχνολογικό» χάσμα και είναι δύσκολο για αρκετούς γονείς να αντιληφθούν τους κινδύνους του διαδικτύου και να προστατέψουν τα παιδιά τους, διότι είναι «ψηφιακά αναλφάβητοι».

Πρέπει να σημειωθεί, ότι στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης παρατηρήθηκε σημαντική άνοδος, πάνω από 61% κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού. Συγκεκριμένα, σημειώθηκε αύξηση στις εφαρμογές του Facebook και του Instagram πάνω από 60% από τον Φεβρουάριο μέχρι τον Μάρτιο του 2020. Επιπλέον, οι εφαρμογές μηνυμάτων του Facebook, του Messenger, του Instagram και του What’s up αυξήθηκαν κατά 70%. Στις Η.Π.Α. σε παιδιά ηλικίας 4-15 ετών έχει αυξηθεί η προσκόλλησή τους σε εφαρμογές, οι οποίες είναι το YouTube που κατανάλωσαν περισσότερο από το 13% του χρόνου τους, η εφαρμογή Tik Tok με 16%, καθώς και η εφαρμογή κοινωνικών παιχνιδιών Roblox με ποσοστό 31% . Στις αρχές του Ιουνίου σημειώθηκε στο Twitter ρεκόρ νέων λήψεων και ενεργών χρηστών σε καθημερινή βάση. Τέλος, θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο αριθμός των χρηστών, οι οποίοι ήταν ενεργοί από τον Απρίλιο του 2020 κυμαίνεται γύρω στα 4,57 δισεκατομμύρια και αποτελεί το 59% του πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Παρόλο που τα ποσοστά είναι του 2020, παρατηρείται άνοδος αυτών λόγω του παρατεταμένου εγκλεισμού κατά τη διάρκεια του 2021.

Επίσης, μπορούμε να πούμε ότι η κοινωνία μετατράπηκε στη λεγόμενη «Οργουελιανή κοινωνία», διότι κάθε φορά που οι άνθρωποι ήθελαν να βγουν έξω από το σπίτι, είτε για να πάνε στο φαρμακείο, είτε για να αθληθούν, κλπ. ήταν υποχρεωμένοι να στέλνουν ένα ηλεκτρονικό μήνυμα, δηλαδή βρίσκονταν κατά μία έννοια υπό την εποπτεία «κάποιου», που λέγεται ηλεκτρονικό σύστημα. Παρατηρήθηκαν επίσης, υψηλά ποσοστά κατανάλωσης του διαδικτύου και μάλιστα αρκετά από αυτά ξεπερνούν τα όρια του εθισμού. Συμπεραίνοντας, έχει αρχίσει να χάνεται η ουσιαστική ανθρώπινη επαφή, η αλληλεπίδραση, η φυσική παρουσία των δρώντων υποκειμένων. Ο άνθρωπος έχει καταστεί δέσμιος των αισθήσεών του, λειτουργεί σαν μία μηχανή, έχοντας χάσει την κριτική του σκέψη και τη φαντασία του.

Εν κατακλείδι, για να αποφευχθεί η αύξηση του εθισμού και ιδίως στους νέους θα πρέπει να παρέχονται σε όλα τα σχολεία ανεξαιρέτως ενημερώσεις σχετικά με τους κινδύνους του διαδικτύου, όπως επίσης να εκπαιδεύουν οι ειδικοί τους μαθητές, ώστε να χρησιμοποιούν τα μέσα της τεχνολογίας ως εργαλεία, τα οποία είναι πολύτιμα για την έρευνα και την γνώση. Θα πρέπει μέσω αυτής της εκπαίδευσης να μάθουν στα παιδιά να χρησιμοποιούν την κριτική τους σκέψη και να μην είναι παθητικοί αποδέκτες. Επιπλέον, θα πρέπει να παρέχονται δωρεάν σεμινάρια, αλλά και εκπαίδευση σε όλους τους γονείς για το πώς θα χρησιμοποιούν και θα ελέγχουν και θα χειρίζονται όλα αυτά τα μέσα χωρίς να ξεπερνούν τα όρια της κατανάλωσης.

Επιμέλεια: Αγγελοπούλου Ανθή, Φοιτήτρια στο Τμήμα Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής τους ΑΠΘ.

Βιβλιογραφία:
 Ιντζεσίλογλου, Γ. Νικόλαος, Κοινωνία και Νέα Τεχνολογία: Εισαγωγή στην Γενική Κοινωνιολογία και κοινωνικοί προβληματισμοί, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2014

 Comment on “Digital Mental Health and COVID-19: Using Technology Today to Accelerate the Curve on Access and Quality Tomorrow”: A UK Perspective, 27/4/2020, Ανακτήθηκε από: https://mental.jmir.org/2020/4/e19547/?utm_source=TrendMD&utm_medium=cpc&utm_campaign=JMIR_TrendMD_0

 Ευσταθίου Άντρη, Το φαινόμενο τον διαδικτυακού εθισμού στον σύγχρονο άνθρωπο, Κύπρος 2020, Ανακτήθηκε από: https://cncjournal.cyna.org/wp-content/uploads/2019/07/CNC-14-3.6-11.pdf

 Problematic online gaming and the COVID-19pandemic, 6/4/2020, Ανακτήθηκε από: https://core.ac.uk/reader/322687911

 Preventing problematic internet use during the COVID-19 pandemic: Consensus guidance, Ανακτήθηκε από: https://core.ac.uk/reader/323053202

 Digital Mental Health and COVID-19: Using Technology Today to Accelerate the Curve on Access and Quality Tomorrow, 26/3/2020, Ανακτήθηκε από: https://mental.jmir.org/2020/3/e18848/

 https://www.statista.com/statistics/617136/digital-population-worldwide/

 Inside out and outside in: How the COVID-19 pandemic affects self-disclosure on social media, 12/2020, Ανακτήθηκε από: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0268401220310331#bib0115

 COVID-19 pandemic: a sentiment analysis: A short review of the emotional effects produced by social media posts during this global crisis, 17/7/2020, Ανακτήθηκε από: https://academic.oup.com/eurheartj/article/41/39/3782/5873149

 https://www.worldometers.info/gr/

 https://www.statista.com/statistics/269329/penetration-rate-of-the-internet-by-region/

 Coronavirus: Safe At Home Socializing In The Era Of COVID-19, 8/4/2020, Ανακτήθηκε από: https://miami.cbslocal.com/2020/04/08/coronavirus-safe-at-home-socializing-in-the-era-of-covid-19/

 https://www.statista.com/statistics/1106343/social-usage-increase-due-to-coronavirus-home-usa/

 https://www.statista.com/statistics/1106498/home-media-consumption-coronavirus-worldwide-by-country/

 https://www.statista.com/statistics/1105960/changes-to-the-general-lifestyle-due-to-covid-19-in-selected-countries/#statisticContainer

 Staying Informed and Bridging “Social Distance”: Smartphone News Use and Mobile Messaging Behaviors of Flemish Adults during the First Weeks of the COVID-19 Pandemic, 3/9/2020, Ανακτήθηκε από: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7472194/

Originally posted 2021-06-07 09:13:26.