Ο εορτασμός της 200ετηρίδος της Εθνικής Παλιγγενεσίας και της ενάρξεως του επαναστατικού αγώνα που οδήγησε στην ίδρυση του νεοελληνικού έθνους-κράτους είναι γεγονός. Ήδη, τον περασμένο μήνα, συμπληρώθηκε η σημαδιακή επέτειος του επαναστατικού προανακρούσματος της διαβάσεως του Ποταμού Προύθου από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και σε λίγες ημέρες θα φτάσουμε στην μεγάλη διπλή εορτή της 25ης Μαρτίου.
Η καθοριστική συμβολή της Ελληνικής Διασποράς στο Θαύμα του ‘21 είναι έκδηλη σε όλες τις εκφάνσεις του αγώνα για την Ελευθερία, με εναργέστατα παραδείγματα αυτά των μελών της Φιλικής Εταιρείας, που ηγήθηκαν της προετοιμασίας και οργάνωσης του αγώνα, καθώς και μεγάλων μορφών της περιόδου εκείνης, όπως οι Ιωάννης Καποδίστριας, Ρήγας Βελεστινλής, κ.α.
Ελληνική Διασπορά: διαχρονική προσφορά, προοπτικές για το μέλλον
Αναλογιζόμενοι την σημαντική προσφορά του Απόδημου Ελληνισμό στον επαναστατικό αγώνα, καλούμαστε, παράλληλα, να επικεντρωθούμε στον ξεχωριστό ρόλο που μπορεί να παίξει στο πλαίσιο της σύγχρονης ιστορίας, για να εξακολουθεί να εργάζεται υπέρ μιας ελεύθερης και χειραφετημένης Ελλάδος με την ίδια επιτυχία. Μετά το 1821, ο απόδημος Ελληνισμός συνέχισε να προσφέρει πολύτιμη βοήθεια προς την πατρίδα ποικιλοτρόπως.
Στις ΗΠΑ, η βοήθεια αυτή χρονολογείται από τα πρώτα έτη της μαζικής μετανάστευσης των Ελλήνων στον νέο κόσμο. Κατά την διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, μυριάδες νεήλυδες Έλληνες μετανάστες παράτησαν την νέα τους ζωή και επέστρεψαν στα πατρικά εδάφη για να λάβουν μέρος στον πόλεμο. Ομοίως, διοργάνωσαν εράνους και βοήθησαν στην αγορά πολεμικών πλοίων, εξασφαλίζοντας την ναυτική υπεροχή της Ελλάδος απέναντι στους Τούρκους και τον έλεγχο του Αιγαίου Πελάγους.
Στον Β΄ ΠΠ, ο ελληνοαμερικανικός οργανισμός Ελληνική Πολεμική Περίθαλψη συγκέντρωσε ιστορικά ποσά για την αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας στην πολεμοπληγείσα πατρίδα, που στέναζε υπό την Γερμανική Κατοχή. Εν τω μεταξύ, πολλοί Ελληνοαμερικανοί βοήθησαν στην προαγωγή του ηρωισμού και της αντίστασης που έδειξε η Ελλάς απέναντι στις δυνάμεις του φασισμού. Η προβολή αυτή ήταν κρίσιμη στην καλλιέργεια της εικόνας της Ελλάδος ως συμμάχου και στρατηγικού εταίρου των ΗΠΑ και άλλων Συμμαχικών Δυνάμεων (έστω και αν εκείνες το λησμονούν κατά διαστήματα, για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους).
Ακόμη και μέσα από τα τραγικά γεγονότα της Κύπρου το 1974, με την βοήθεια ομογενών όπως του αείμνηστου Ευγένιου Ρωσσίδη, το αμερικανικό Κογκρέσο ψήφισε εμπάργκο κατά της πώλησης όπλων προς την Τουρκία. Το συγκεκριμένο επίτευγμα παραμένει παράδειγμα προς μίμηση για κάθε ομάδα πίεσης που προωθεί τα ελληνικά συμφέροντα και αποτελεί έναυσμα για μελλοντικές εκστρατείες.
Η Ομογένεια της Αμερικής στο σταυροδρόμι
Σήμερα, η Ομογένεια της Αμερικής βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Σε προσωπικό επίπεδο, οι Ομογενείς της Αμερικής εξακολουθούν να διακρίνονται σε πολλούς χώρους και κλάδους, όμως συλλογικά, υπάρχουν ανησυχητικές προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπισθούν. Τα ομογενειακά εκπαιδευτικά ιδρύματα έχουν τα περιθώρια να πηγαίνουν πολύ καλύτερα, τουλάχιστον σε σύγκριση με την εντυπωσιακή ατομική επιτυχία που σημειώνουν οι απόφοιτοί τους ή τα μέλη της ελληνοαμερικανικής κοινότητας εν γένει.
Μετά από έναν αιώνα και πλέον αδιάλειπτης παρουσίας σε ολόκληρη της αμερικανική ήπειρο, οι θεσμοί της οργανωμένης ομογένειας παραμένουν αρκετά δυσλειτουργικά, περιορίζοντας την δυνατότητα εξασφάλισης της αναγκαίας στήριξης σε πρωτοβουλίες από την λαϊκή βάση, η οποία χρειάζεται για να επιτευχθεί πραγματική πρόοδο και να προωθηθούν τομές. Οι νεώτερες γενιές των ομογενών αντιμετωπίζονται ενίοτε ανταγωνιστικά από ένα κατεστημένο που δεν προθυμοποιείται να μοιραστεί ευθύνες και εξουσίες μαζί τους.
Ίσως το πιο ανησυχητικό φαινόμενο είναι αυτό της έλλειψης προσαρμοστικότητος που παρουσιάζουν οι ομογενειακοί θεσμοί στην αντιμετώπιση εξελισσόμενων προβλημάτων και προκλήσεων. Εν πολλοίς, η αρχιτεκτονική της ελληνοαμερικανικής κοινότητος παραμένει ίδια με αυτή που ήταν πριν από τον Β΄ ΠΠ. Όσον αφορά σε θέματα διοίκησης και σχεδιασμού, οι ενοριακές κοινότητες, που αποτελούν ίσως την μεγαλύτερη λαϊκή οργανωτική μονάδα του απόδημου Ελληνισμού, συνεχίζουν να λειτουργούν χωρίς κάποιον κοινό βηματισμό ή αξιόλογη συνεργασία με άλλους θεσμούς.
Χρόνιες ελλείψεις του παρόντος διοικητικού μοντέλου
Με εξαίρεση θεμάτων εκκλησιαστικής δικαιοδοσίας και τάξεως, όπου οι ενορίες μπορεί να λογοδοτούν στους επιβλέποντες ιεράρχες, σε γενικότερες γραμμές, δεν μοιάζει να υπάρχει κάποια οργανωτική συνέπεια σχετικά με τον στρατηγικό σχεδιασμό και την ανάπτυξη κοινών σχεδίων. Η κάθε ενορία λειτουργεί ανεξάρτητα από την άλλη και σε ορισμένες περιπτώσεις, βρίσκονται ακόμη και σε ανταγωνισμό.
Η εξωστρέφεια εξαρτάται αποκλειστικά από την δεξιότητα της ηγετικής ομάδας της εκάστοτε ενοριακής κοινότητος να μπορεί να συνάπτει συνεργασίες με μη διοικητικά ενταγμένες κοινωνικές ομάδες ή το φιλότιμο που θα επιδείξουν ενδιαφερόμενοι εξωενοριακοί οργανισμοί. Δεν υπάρχει κάποιος μηχανισμός μέσα στα ευρύτερα πλαίσια της οργανωμένης Ομογένειας να προωθεί την συστηματική συνεργασία με άλλα ενδιαφερόμενα μέρη.
Τα ομογενειακά κοινοτικά σχολεία αποτελούν τον χώρο όπου οι ελλείψεις του συγκεκριμένου διοικητικού μοντέλου είναι πλέον ορατές. Τα τελευταία είκοσι χρόνια, οι εξελίξεις με την αναστολή της λειτουργίας ελληνοαμερικανικών ημερησίων σχολείων είναι αλυσιδωτές. Το αρνητικό αυτό φαινόμενο αποδίδεται συχνά στις συντελούμενες δημογραφικές αλλαγές συγκεκριμένων γεωγραφικών περιοχών, όμως, η θεωρία αυτή δεν εξηγεί γιατί δεν ιδρύονται νέα ελληνικά σχολεία σε περιοχές όπου η παρουσία του Ελληνισμού αυξάνεται.
Το ισχύον σύστημα δεν ευνοεί τα ελληνικά σχολεία
Εν τω μεταξύ, στα συρρικνωμένα υπάρχοντα σχολεία, οι μισθοί των δασκάλων δεν είναι καθόλου ανταγωνιστικοί (για να το διατυπώσουμε διπλωματικά), γεγονός που οδηγεί στην συχνή αλλαγή του εκπαιδευτικού δυναμικού και μείωση του ηθικού ανάμεσα στους εργαζομένους. Με λίγα λόγια, η ανανέωση που χρειάζεται για να αναπτυχθούν τα σχολεία χωλαίνει, εν μέρει διότι οι ευκαιρίες για επαγγελματική και κοινωνική εξέλιξη είναι αρκετά λιγότερες από όσο απαιτούν οι συνθήκες και το μέγεθος του εγχειρήματος.
Τα δε δίδακτρα τείνουν να γίνουν απαγορευτικά για την μεσαία τάξη, ειδικά για πολύτεκνες οικογένειες, ενώ η επένδυση στα ομογενειακά σχολεία δεν φαίνεται να αποτελεί προτεραιότητα στο υφιστάμενο διοικητικό σχήμα. Η διαχρονική έλλειψη ειδικού ταμείου στην Αρχιεπισκοπή Αμερικής (ή σε οποιονδήποτε άλλο θεσμικό οργανισμό) αφιερωμένο στην ελληνική παιδεία είναι χαρακτηριστική της απουσίας στρατηγικού σχεδιασμού.
Εν τω μεταξύ, πολλοί δυνάμει ευεργέτες προτιμούν να κάνουν σημαντικές δωρεές σε πανεπιστήμια, θεωρώντας ότι τα τελευταία μπορεί να τους «χαρίσουν» περισσότερη αίγλη, παρόλο που οι μαθητές της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης λαμβάνουν αρκετά περισσότερες ευκαιρίες να μελετήσουν την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό απ’ ότι οι φοιτητές.
Καλές οι ενοριακές κυψέλες, αλλά απαραίτητες και οι ελληνικές κοινότητες
Το μοντέλο της ίδρυσης οργανωμένων ελληνικών κοινοτήτων, που περιλαμβάνουν ποικίλες κοινωνικές ομάδες (π.χ. κλήρος, επαγγελματίες, ακαδημαϊκοί, επιχειρηματίες) και καλύπτουν ολόκληρες πόλεις πρέπει να μελετηθεί σοβαρά από την Ομογένεια των ΗΠΑ. Βασίζεται, άλλωστε, στο μοντέλο που κυριαρχούσε σε παλαιά επιφανή κέντρα της Ελληνικής Διασποράς, όπως ήταν η Αίγυπτος, όπου μεσουρανούσε ο Ελληνισμός από τα μέσα του 19ου – 20ου αιώνα και ιδρύθηκαν νοσοκομεία, σχολεία, και πολλά άλλα ευαγή ιδρύματα.
Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι θα εξαλειφθούν τα φαινόμενα των ενδοκοινοτικών διαφορών, της εξουσιολαγνείας, και της διοικητικής δυσλειτουργίας. Πάντως, με έναν πιο ολοκληρωμένο κοινοτικό μηχανισμό, που θα συμπεριλαμβάνει ολόκληρες μητροπόλεις Ελληνισμού, θα υπάρξουν περισσότερες ευκαιρίες για συνεργασία και αξιολόγηση των πραγματικών αναγκών της ελληνικής κοινότητος, αλλά και καλύτερος θεσμικός έλεγχος εκείνων που ασκούν την εξουσία. Ένας δημοκρατικός διάλογος για την σύμπραξη υπέρ των κοινοτικών σχολείων, πανεπιστημίων, γηροκομείων, πολιτικών ομάδων πίεσης, κτλ. θα μπορεί ευκολότερα να πραγματοποιείται και η μαζική λαϊκή στήριξη θα μπορεί να επιτυγχάνεται πιο αποδοτικά.
Η διοικητική διάρθρωση της οργανωμένης Ομογένειας των ΗΠΑ δεν πρέπει να περιοριστεί σε ένα παιγνίδι διελκυστίνδας μεταξύ εκκλησιαστικών παραγόντων για το εάν η Αρχιεπισκοπή Αμερικής πρέπει να αποτελείται από μητροπόλεις, επισκοπές ή κάποιο υβριδικό μόρφωμα. Σε τελική ανάλυση, έχει ελάχιστη σημασία, εκτός, φυσικά, για τους ιεράρχες που θα μνημονεύονται και θα νέμονται την εξουσία.
Το καλύτερο δώρο της Διασποράς προς το εθνικό κέντρο
Η ζωτικότητα της Ελληνικής Διασποράς εξαρτάται από την ικανότητά της να εκπαιδεύει τις νεώτερες γενιές, να κρατήσει την γλώσσα και την πίστη ζωντανή, να προωθεί τα χαρακτηριστικά εκείνα γνωρίσματα που θα επιτρέπουν την διαιώνιση μιας πολιτισμικής ετερότητος και μιας συγκεκριμένης κοσμοθεωρίας.
Με αφορμή την 200ετηρίδα της Επανάστασης του 1821, το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να προσφέρει η Διασπορά στο εθνικό κέντρο και την μνήμη των ηρωικώς πεσόντων αγωνιστών που θυσιάστηκαν υπέρ βωμών και εστιών είναι να οργανωθεί όσο γίνεται καλύτερα, για να μπορεί να συμβάλλει καίρια στην υπεράσπιση των αγαθών εκείνων που επανακτήθησαν με τόσο κόπο και αίμα.
