Ο Βενιζέλος ζητάει “εκστρατεία στην Άγκυρα”: Επιστολή προς Lloyd George (5 Οκτωβρίου 1920)

Στις 5 Οκτωβρίου 1920, ο πρωθυπουργός της Ελλάδος Ελευθέριος Βενιζέλος ζητάει από τον πρωθυπουργό της Μεγάλης Βρετανίας Lloyd George “εκστρατεία στην Άγκυρα”.

Ο πολιτικός και ιστορικός μύθος πως η εκστρατεία προς την Άγκυρα ήταν ιδέα των πρωθυπουργών που διαδέχθηκαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο καταρρίπτεται με την ανάγνωση του τηλεγραφήματος που παραθέτω εδώ αυτούσιο και μεταφρασμένο στην σύγχρονη ελληνική.

Η άρνηση του Lloyd George σε μια “εκστρατεία προς την Άγκυρα” και η συνέχιση της άρνησης των Βρετανών να παράσχουν δανεισμό στην Ελλάδα, οδήγησαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο να προκηρύξει ελεύθερες εκλογές τον Οκτώβριου του 1920 και να αποδράσει, αφήνοντας το “γεμάτο απειλές μέλλον” και την “εφ’ εξής αδύνατη επ’ αόριστον διατήρηση εν πολέμω” της Στρατιάς Μικράς Ασίας στους ώμους των επομένων πρωθυπουργών της Ελλάδος.

Το τηλεγράφημα Βενιζέλου προς Lloyd George

Τηλεγράφημα από κ. Βενιζέλο προς κ. Lloyd George

Μη αριθμημένο [Ε 12594/106/44]

Αθήνα, 5 Οκτωβρίου 1920

Απόρρητον

Υποχρεωμένος να λάβω αποφάσεις πολύ σύντομα για την αποστράτευση του στρατού, του οποίου η επ’ αόριστον διατήρηση εν πολέμω καθίσταται εφεξής αδύνατη από πολιτική και οικονομική άποψη και άχρηστη, αν μια άμεση κινητοποίηση δεν προβλεπόταν, παρακαλώ την Εξοχότητά σας όπως σας εκθέσω την άποψή μου περί την κατάσταση στην Ανατολία, η οποία δεν παύει να με απασχολεί.

Είμαι πεπεισμένος πως η Τουρκική Κυβέρνηση θα αποδειχθεί ανίκανη να μειώσει τον Mustapha Kemal και πως θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο να δοθεί η άδεια που ζητείται από αυτούς για σχηματισμό νέων μονάδων, επειδή αυτές μοιραία θα ενίσχυαν τους εθνικιστές. Η παράταση της υφισταμένης κατάστασης στην Ανατολία θα ήταν πλήρης απειλών για το μέλλον. Η απραξία των Συμμάχων θα αποθράσυνε τον Kemal, θα ολοκλήρωνε την καταστροφή των χριστιανικών πληθυσμών και θα άφηνε ελεύθερες τις δολοπλοκίες ορισμένων Δυνάμεων που επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν τον Kemal και τον Μπολσεβικισμό ώστε να εμποδίσουν την ειρήνευση της Ανατολής.

Το μόνο δραστικό μέτρο θα ήταν μια νέα εκστρατεία, με σκοπό την οριστική καταστροφή των εθνικιστικών δυνάμεων περί την Άγκυρα και τον Πόντο, με τις ακόλουθες δύο συνέπειες:

1. Να οδηγηθούν οι Τούρκοι σε έξοδο από την Κωνσταντινούπολη, η οποία θα σχημάτιζε, μαζί με την ζώνη των Στενών, ένα ξέχωρο κράτος, η ύπαρξη του οποίου θα καθίστατο μια μοναδική αποτελεσματική εγγύηση της ελευθερίας των Στενών.
2. Σχηματισμός ενός ξέχωρου κράτους του Πόντου με τους Έλληνες που θα είχαν απομείνει εκεί και με αυτούς που, έχοντας μεταναστεύσει για να γλυτώσουν από τους τουρκικούς διωγμούς κατά την διάρκεια των 50 τελευταίων ετών, βρίσκονται διασκορπισμένοι στον Νότο της Ρωσσίας και των οποίων ο συνολικός αριθμός συμποσούται στους 800.000. Το κράτος αυτό, συνεργαζόμενο με την Αρμενία και την Γεωργία, θα σχημάτιζε ένα συμπαγές φράγμα κατά του Ισλαμισμού και εν τέλει κατά του Ρωσσικού ιμπεριαλισμού. Οι δυνάμεις, που η Ελλάς τώρα παρατάσσει θα ήταν επαρκείς για να εξασφαλίσουν την πλήρη επιτυχία αυτής της εκστρατείας, αλλά για πολιτικούς και οικονομικούς λόγους η Ελληνική Κυβέρνηση θα αδυνατούσε να αναλάβει την αποκλειστική πρωτοβουλία και ευθύνη, όπως και τον περασμένο Ιούνιο. Θα ήταν, όμως, έτοιμες να συνεργαστούν με όλες τους τις δυνάμεις με την Αγγλία, αν ήταν διατεθειμένη να αναλάβει τέτοια πρωτοβουλία, ώστε να καταλήξει στους ως άνω σκοπούς και αν ήταν διατεθειμένη να παράσχει στην Ελλάδα την απαραίτητη οικονομική βοήθεια προς τον σκοπό αυτόν.

Αν η Βρετανική Κυβέρνηση υιοθετούσε αυτές τις απόψεις, θα ήταν υψίστης σημασίας πως μια απόφαση θα έπρεπε να ληφθεί χωρίς χρονοτριβή, γιατί σε λίγες εβδομάδες ξεκινάει η εποχή του χειμώνα στην Ανατολία, καθιστώντας μια εκστρατεία σχεδόν αδύνατη. Αν μια πολύ άμεση απόφαση δεν λαμβανόταν, η Ελληνική Κυβέρνηση θα ήταν αναγκασμένη να θέσει σε εφαρμογή το σχέδιό της για αποστράτευση, την οποία σημαντικοί πολιτικοί παράγοντες την υποχρεώνουν να εξετάσει. Αφ΄ ης στιγμής ολοκληρωνόταν η αποστράτευση, η Κυβέρνηση προβλέπει πως η χώρα θα ήταν απρόθυμη για νέα επιστράτευση τους προσεχείς λίγους μήνες.

Θα ήμουν εξαιρετικά υποχρεωμένος στην Ημέτερη Εξοχότητά σας, αν μπορούσατε να μου γνωστοποιήσετε τις απόψεις σας επί του θέματος και σας παρακαλώ να δεχθείτε την διαβεβαίωσή μου για την υψηλή μου φρόνηση προς την πλέον ευγενική αφοσίωση.

* Αντίγραφο αυτού του τηλεγραφήματος προωθήθηκε στον Sir M. Hankey, Γραμματέα του Υπουργικού Συμβουλίου, στον Sir E. Crowe, στις 12 Οκτωβρίου 1920. Στην συνοδευτική επιστολή του, ο Sir Μ. Hankey ανέφερε πως ο Πρωθυπουργός θεωρούσε το τηλεγράφημα “ως μάλλον εξαιρετικά απόρρητο, επειδή, αν ήταν να προκύψει κάτι εξ αυτού, θα ήταν σημαντικό να μην επιτραπεί στον Mustapha Kemal να έχει χρόνο να προετοιμαστεί για την επίθεση”.

* Η επιστολή είναι δημοσιευμένη στο: Documents on British Foreign Policy 1919-1939, First Series, Volume XIII, pp. 157-158. Edited by Rohan BUTLER and J.P.T. BURY. Her Majesty’s Royal Stationery Office, London, 1963.