Το 2014, η Διεθνής Κοινωνιολογική Ένωση μου ζήτησε να γράψω τη βιβλιοκριτική για το εμβληματικό έργο του μεγάλου Ζίγκμουντ Μπάουμαν “State of Crisis”, που κάλλιστα θα μπορούσε να αποδοθεί στα ελληνικά ως “Κράτος της Κρίσης” ή και “Κατάσταση Κρίσης”. Αμφότερες οι αναγνώσεις εμφανίζονται εύγλωττα ανάμεσα στις γραμμές του έργου που συντάχθηκε με την βοήθεια του πολύπειρου Ιταλού δημοσιογράφου Κάρλο Μπορντόνι.
Ευτύχησα να δω την κριτική μου να δημοσιεύεται στην επιστημονική επιθεώρηση International Sociology Review of Books, του οίκου SAGE, ενόσω ο Μπάουμαν ήταν στην ζωή. Απεβίωσε το 2017.
Στο State of Crisis, οι Μπάουμαν και Μπορντόνι ανοίγονται στις απαρχές, τις εκδοχές και τις δονήσεις της παρούσας κρίσης του κράτους, της νεωτερικότητας και της δημοκρατίας. Συζητώντας ζωηρά και ελεύθερα, δύο από τους πιο επιφανείς θεωρητικούς του ευρωπαϊκού μας τρόπου πρόσληψης του κόσμου κοιτούν με μάτι κριτικό την ιστορικότητα και την επίμονη οικονομική, πολιτική, κοινωνική και ηθική αποτυχία των καιρών μας.
Συζητώντας για την “κρίση του κράτους”, ξεκινούν με το κεφάλαιο για τον “ορισμό της κρίσης”, όπου ο Μπορντόνι εύγλωττα ανασύρει την αρχαία ελληνική ισορροπημένη ασάφεια της λέξεως “κρίσις”, που δηλώνει ταυτόχρονα ένα επισφαλές ρήγμα και μια υποσχόμενη διαφοροποίηση. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η κρίση γίνεται πράγμα οικονομικό, αλλά αυτή η οριστικότητα δεν είναι άσχετη με την παγκοσμιοποίηση του εμπορίου και των καταναλωτικών τάσεων.
Η αυξανόμενη διεθνής οικονομική ενοποίηση, ατελής όπως είναι, παράγει αποτυχίες σε διεθνές επίπεδο, αλλά οι δονήσεις τους γίνονται αισθητές και είναι ανάγκη να αντιμετωπιστούν στο τοπικό επίπεδο. Κινούμενο από την τοπική εμπέδωση της βιομηχανικής οικονομίας στην ρευστότητα των χρηματιστηριακών αγορών επενδυτικού κεφαλαίου, το χρήμα πηγαίνει από μέρος σε μέρος και πίσω του αφήνει την κρίση. Με τις κρίσεις να προοδεύουν αργά και να επανενσκύπτουν, είναι σαν να ζούμε “σε μια πάγια κατάσταση κρίσης”.
Ο Μπάουμαν ορίζει την κρίση με την αρχαϊκή, ιατρική της συμπαραδήλωση, όπου η αβεβαιότητα για τις αιτίες και η ασχετοσύνη για τα γιατρικά καθιστούν την κατάστασή της μια απαιτητική “ένωση διάγνωσης και συναγερμού για δράση”. Το όχημα αντιμετώπισης της Μεγάλης Ύφεσης ήταν η χρήση των διπλών δυνάμεών του από μέρους του κράτους: η δύναμη, ως “η ικανότητα να καθιστά τα πράγματα πραγματοποιήσιμα” και η πολιτική ως “η ικανότητα να αποφασίζει” προς το βέλτιστο. Τα κράτη σταδιακώς χάνουν αυτή την συνδυασμένη ικανότητα και “το διαζύγιο μεταξύ δύναμης και πολιτικής” οδηγεί σε “απουσία της μεσολάβησης από το κράτος”, αφήνοντας τις τοπικές κοινότητες να αντιμετωπίζουν διεθνή ή παγκόσμια ζητήματα μόνες σαν τις καλαμιές στον κάμπο.
Η διαφθορά της πολιτικής ως το επίπεδο της διοικητικής ρουτίνας οδηγεί στον “κρατισμό χωρίς κράτος”, στο οποίο ο Μπορντόνι αναγνωρίζει τις τοξικές επιδράσεις της συρρίκνωσης του κράτους: την αντιπολιτική. Η ανάδυση της “κυβερνητικότητας” είναι σημάδι “ψευδούς δημοκρατίας”, όπου ο δημοκρατικός έλεγχος επί των αποφάσεων παραμερίζεται και οι άνθρωποι απομένουν “να κοιτούν ο καθείς την ευημερία του”, απέναντι σε αιτιακότητες που ξεφεύγουν του ελέγχου τους – της μηχανικές του νεοφιλελευθερισμού. Εδώ, οι άνθρωποι βρίσκονται σε μια “ακραία κατάσταση αυτοάμυνας, που ανακαλεί την εικόνα ενός κλειδωμένου σε ένα σιδερόφρακτο μπούνκερ, με κάθε άνεση, αλλά με το Βερολίνο από πάνω να καίγεται”.
Για τον Μπάουμαν, οι απλές διαρρυθμίσεις υποκαθιστούν την πολιτική. Η αναποφασιστικότητα, ως αποτέλεσμα της “διπλής δέσμευσης”, όπου οι κυβερνήσεις βρίσκονται μαγκωμένες μεταξύ των ψηφοφόρων και των διεθνών οικονομικών δυνάμεων. Τα κράτη -πέρα από την αρχική τους γεωγραφική εμπέδωση- τώρα αναγκάζονται να αντιμετωπίσουν εξωχώριες και εξωχωρικές προκλήσεις και παραχωρούν υπεργολαβικά τις λειτουργίες τους στις αγορές: “η τωρινή μας κρίση είναι μια κρίση μεσολαβήσεως – αν και τελικώς είναι κρίση εδαφικής κυριαρχίας”.
Εγγραφείτε στο Newsletter μας!
Originally posted 2018-04-22 20:45:13.
