Η είδηση του θανάτου της βασίλισσας της Αγγλίας Ελισάβετ Β΄, της μακριοβιώτερης μονάρχου στην ιστορία της Γηραιάς Αλβιώνας, μεταδόθηκε παγκοσμίως και απασχόλησε την διεθνή κοινότητα, μιας και υπάρχουν ακόμη δεκατέσσερεις πρώην αποικίες της Μεγάλης Βρετανίας, που διατηρούν, μαζί με αυτήν, τον εκάστοτε Βρετανό μονάρχη ως αρχηγού του κράτους τους. Για τον όπου γης Ελληνισμό, βέβαια, ο θάνατος της 96χρονης βασίλισσας ήταν αδύνατο να μην φέρει στην συλλογική μνήμη του λαού τους 13 εκείνους αγωνιστές της ΕΟΚΑ που απαγχονίστηκαν από τις βρετανικές αρχές ή έπεσαν μαχόμενοι υπέρ της ελευθερίας της Κύπρου κατά την διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα του 1955-1959.
Βρίσκονται θαμμένοι στα Φυλακισμένα Μνήματα, ένα κοιμητήριο που διαμόρφωσαν οι αποικιοκρατικές δυνάμεις της Βρετανίας στις κεντρικές φυλακές της Λευκωσίας. Σήμερα, ο χώρος αυτός αποτελεί το πλέον ιερό μνημείο του αγώνα που έδωσε ο κυπριακός ελληνισμός για την ένωση με την Ελλάδα. Ενός αγώνα που έμεινε ανολοκλήρωτος, καθώς μεσολάβησε η στρατιωτική επιχείρηση του Αττίλα και ο αγώνας της αποτίναξης του ζυγού της τουρκικής κατοχικής δύναμης που βρίσκεται στο νησί από τον 1974.
«Του ανδρειωμένου ο θάνατος, θάνατος δεν λογιέται»
Χάριν της ιστορίας, αναφέρουμε τα ονόματα των αγωνιστών εκείνων που θυσιάστηκαν στον βωμό της ελευθερίας και αναπαύονται πλέον στα Φυλακισμένα Μνήματα.
Οι εννέα απαγχονισθέντες, όλοι τους νέοι ηλικίας 19-24 ετών, είναι οι κάτωθι, με την σειρά που εκτελέστηκαν: Μιχαλάκης Καραολής και Ανδρέας Δημητρίου (10 Μαΐου 1956), Ανδρεάς Ζάκος Ιάκωβος Πατάτσος και Χαρίλαος Μιχαήλ (9 Αυγούστου 1956), Μιχαήλ Κουτσόφτας, Στέλιος Μαυρομμάτης και Ανδρέας Παναγίδης (21 Σεπτεμβρίου 1956) και Ευαγόρας Παλληκαρίδης (14 Μαρτίου 1957).
Στα Φυλακισμένα Μνήματα αναπαύονται ακόμα τέσσερις αγωνιστές της Ε.Ο.Κ.Α., οι οποίοι έπεσαν στο πεδίο των μαχών. Πρόκειται για τους Μάρκο Δράκο, Γρηγόρη Αυξεντίου, Στυλιανό Λένα και Κυριάκο Μάτση.
Εδώ πρέπει να αναφερθεί ο ιδιαίτερος ηρωισμός των μαρτύρων εκείνων. Οι φυλακισμένοι μελλοθάνατοι υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια, τα οποία ξεκινούσα από την στιγμή της σύλληψής τους μέχρι την ώρα της εκτέλεσής τους. Ενδεικτική είναι η περίπτωση του 17χρονου Ευαγόρα Παλληκαρίδη, ο οποίος συνελήφθη χωρίς καν την ύπαρξη εντάλματος, ενώ το δικαστήριο που τον καταδίκασε σε θάνατο (για κατοχή άσφαιρου όπλου!) επέδειξε πρωτοφανή κυνισμό, παραβλέποντας τις καταγγελίες του για τα φρικτά και απάνθρωπα βασανιστήρια που υφίστατο.
Μια αυτοκρατορία με… βαρβαρικά αντανακλαστικά
Σε κάθε περίπτωση, οι κηδείες των απαγχονισθέντων, αλλά και των αγωνιστών που έπεσαν στο πεδίο της μάχης, γινόταν κεκλεισμένων των θυρών, με μοναδική παρουσία, αυτή του ιερέα των φυλακών που έψαλλε την νεκρώσιμη ακολουθία έξω από την κλειστή είσοδο του κοιμητηρίου. Η ταφή τους γινόταν από τους Άγγλους, ενώ απαγορευόταν η παρουσία οποιουδήποτε Ελληνοκύπριου, ακόμη και των γονιών των θυμάτων. Μόνο μετά την λήξη του απελευθερωτικού αγώνα μπόρεσαν οι γονείς να προσκυνήσουν τους τάφους των παιδιών τους.
Η δημοσιογράφος και συγγραφέας κα Ελίνα Σταματίου δημοσίευσε τον περασμένο Σεπτέμβριο το βιβλίο «14 Εγκλήματα μιας Αυτοκρατορίας», όπου παρατίθενται στοιχεία για την δολοφονία 14 ακόμη φυλακισμένων Κυπρίων αγωνιστών μέσα στα κελιά τους, εξαιτίας των βασανιστηρίων που υπέστησαν από τις βρετανικές αρχές κατά την κράτησή τους. Πρόκειται για τους Σπύρο Χατζηγιακουμή, Χαράλαμπο Φιλιππίδη, Γεώργιο Χριστοφόρου, Πλάτωνα Στυλιανού, Νικόλαο Γιάγκου, Πρόδρομο Ξενοφώντος, Λουκά Λουκά, Παναγιώτη Χρυσοστόμου, Νίκο Γεωργίου, Γεώργιο Νικολάου, Στέλιο Τριταίο, Ανδρέα Παναγιώτου, Βασίλη Αλεξάνδρου, Θεοδόση Χατζηθεοδοσίου. Ανάμεσά τους συγκαταλέγονται και ανήλικοι κάτω των 18 ετών.
Κάποια από τα βασανιστήρια που υπέστησαν περιγράφονται ως εξής. «Ύπνος μέσα σε παγωμένο νερό, ανήλια υγρά κελιά, χλευασμός, αδιάκοπα χτυπήματα σε όλο το σώμα, χοντροκομμένο αλάτι ανακατεμμένο με πριονίδια για φαγητό, ούρα με το κουτάλι αντί για νερό, τεχνητοί πνιγμοί, μαστίγωμα των γεννητικών οργάνων με χοντρά λάστιχα, σπάσιμο των κλειδώσεων με ρόπαλα, σύνθλιψη κρανίων με σιδερένια μέγγενη».
Η απονομή της χάριτος που δεν δόθηκε ποτέ
Ανάμεσα στις πιο γνωστές περιπτώσεις των θυμάτων της αγγλικής αποικιοκρατικής κατοχής στην Κύπρο είναι οι αυτές των Καραολή, Δημητρίου και Παλληκαρίδη, στους οποίους η νεαρή τότε βασίλισσα αρνήθηκε να απονείμει χάρη παρά τις διεθνείς εκκλήσεις. Η γενναιότητα με την οποία αντιμετώπισαν τους δημίους τους και ο ηρωισμός που επέδειξαν μπροστά στο μαρτύριο του θανάτου υπήρξε χαρακτηριστική.
Αξίζει να παρατεθεί το κείμενο της τελευταίας επιστολής που έγραψε ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης: «Γνωρίζω ότι θα με κρεμάσετε. Ό,τι έκαμα το έκαμα ως Έλλην Κύπριος όστις ζητεί την Ελευθερίαν του. Τίποτα άλλο. Θ΄ ακολουθήσω με θάρρος τη μοίρα μου. Ίσως αυτό να ‘ναι το τελευταίο μου γράμμα. Μα πάλι δεν πειράζει. Δεν λυπάμαι για τίποτα. Ας χάσω το κάθε τι. Μια φορά κανείς πεθαίνει. Θα βαδίσω χαρούμενος στην τελευταία μου κατοικία. Τι σήμερα τι αύριο; Όλοι πεθαίνουν μια μέρα. Είναι καλό πράγμα να πεθαίνει κανείς για την Ελλάδα. Ώρα 7:30. Η πιο όμορφη μέρα της ζωής μου. Η πιο όμορφη ώρα. Μη ρωτάτε γιατί».
Χαρακτηριστικά είναι και τα αποσπάσματα επιστολών που έγραψαν ο Καραολής («εμένα δεν πρέπει να με λυπάστε…εφ’ όσον εγώ δεν βρίσκω λόγον για να κλαίω τον εαυτόν μου, ούτε και οι δικοί μου δεν πρέπει να με κλαίν») και ο Δημητρίου («Λυπούμαι που δε θα δω την Κύπρο μας ελεύθερη. Όμως δε με φοβίζει ο θάνατος, γιατί η ζωή είναι περιττή μέσα στη σκλαβιά»), όσο και όλοι οι υπόλοιποι γενναίοι αγωνιστές.
Εξίσου συγκινητικά είναι και τα λόγια του πατέρα του Ευαγόρα Παλληκαρίδη κατά την έκκληση που πραγματοποίησε στην βασίλισσα για την μετατροπή της θανατικής ποινής. «Αν χαρίσετε τη ζωή του παιδιού μου, να χαρίζει και σε εσάς ο Θεός χρόνια. Αν όχι, δώστε μου το πτώμα του να το θάψω και ο Θεός να δίνει χρόνια στα παιδιά σας. Αν όμως δεν εγκρίνετε τίποτα από αυτά τα δύο, τότε έχετε μόνο τις ευχές του Θεού».
Στο βάθος των Φυλακισμένων Μνημάτων υπάρχει η επιγραφή «Του ανδρειωμένου ο θάνατος, θάνατος δεν λογιέται», για να παραπέμψει στην αθανασία μέσα στην οποία πέρασαν οι γενναίοι αγωνιστές της ΕΟΚΑ.
Συλλογική μνήμη και τα σκαλοπάτια που οδηγούν στην λευτεριά
Ο Σεπτέμβριος αυτός ξυπνάει πολλές μνήμες από εθνικές τραγωδίες και αποτυχίες, αλλά και από τον αντρειωμένο ηρωισμό που ανατρέπει πράγματα και καταστάσεις και εξασφαλίζει την επιβίωση της ιστορικής μνήμης και εθνικής μας συνέχειας.
Ο θάνατος της Βασίλισσας Ελισάβετ συμπίπτει με την 100η επέτειο της Μικρασιατικής Καταστροφής, την οποία δεν παύει να μας υπενθυμίζει σύσσωμη η τουρκική πολιτική ηγεσία, με χυδαίες αναφορές και πανηγυρισμούς για την γενοκτονία που πραγματοποίησαν εις βάρος ενός γηγενούς λαού με σταθερή παρουσία στην γης της Ιωνίας από την αρχαιότητα. Παράλληλα, οι αναφορές του «σουλτάνου» Ερντογάν ότι θα έρθουν οι Τούρκοι μια νύχτα ενέχουν απροκάλυπτη απειλή για επανάληψη της επιχείρησης «Αττίλα», αυτήν την φορά στο Αιγαίο.
Καλό είναι να θυμάται ο Ελληνισμός τους τραγικούς λόγους που οδήγησαν στην Μικρασιατική Καταστροφή το ’22 και στην κατοχή της Κύπρου το ’74, όπως καλό είναι να μην ξεχνά ποτέ τους ήρωες που ξεπήδησαν μέσα από την καταστροφή, όπως ο εθνοϊερομάρτυρας Χρυσόστομος Σμύρνης και οι συν αυτώ μαρτυρικοί επίσκοποι ή οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ, διότι μόνο μέσα από το παράδειγμά τους και την ηθική διδασκαλία που προσφέρουν στον λαό ως κληροδότημα θα βρει ο Ελληνισμός την δύναμη να αντισταθεί στις σημερινές απειλές και να αγωνιστεί ώσπου να έρθουν «τα γυρίσματα του καιρού, να πληρωθούν τα κρίματα».
Σήμερα ο Ελληνισμός βρίσκεται αντιμέτωπος με μια βαθιά υπαρξιακή κρίση. Οι φιλέλληνες αποδεικνύονται πιο Έλληνες από πολλούς γηγενείς, που η μόνη τους σχέση με την πατρίδα είναι ληξιαρχική. Η χώρα μετατρέπεται με ραγδαίους ρυθμούς σε χώρο, με ξένους νεήλυδες να πραγματοποιούν φρικτά εγκλήματα και εκφυλισμένους ντόπιους χαραμοφάηδες να τους κάνουν παλαμάκια, είτε λόγω ιδεολογικής αγκύλωσης ή οικονομικών συμφερόντων. Οι αρχές και αξίες επάνω στις οποίες βασίστηκε συθέμελα ένα ολόκληρο Γένος για χιλιάδες χρόνια στοχοποιούνται με λύσσα.
Η κατάσταση μοιάζει να έχει φτάσει στο απροχώρητο. Εκεί που το Ελληνικόν Έθνος μοιάζει να «καταβαίνει πλέον εις τον Άδην», όπως γράφει ο Χρυσόστομος Σμύρνης, μας μένει η έκκληση του «Βαγορή»: «Θα πάρω μιαν ανηφοριά θα πάρω μονοπάτια να βρω τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά…. Κι όποιος θελήσει για να βρει ένα χαμένο αδελφό, ένα παλιό του φίλο, ας πάρει μιαν ανηφοριά ας πάρει μονοπάτια να βρει τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά. Με την ελευθερία μαζί, μπορεί να βρει και μένα».
Κανείς δεν ξέρει αν εκεί στον άλλον κόσμο βρεθεί απέναντί στον Βαγορή η μονάρχης και αν φιλοτιμηθεί να του ζητήσει συγγνώμη. Αυτό, όμως, που ξέρουμε είναι ότι υπάρχει καιρός ακόμη να πάρει ο λαός μιαν ανηφοριά, ν’ ανέβει ένα-ένα, με κόπο πολύ, τα σκαλοπάτια που οδηγούν στην Λευτεριά. Όσοι το κάνουν, ας έχουν την ευχή του νεομάρτυρα Χρυσοστόμου, του Βαγορή και των συναγωνιστών του.
