Ο Στρατής Καρράς υπήρξε θεατρικός συγγραφέας. Άρα κατά μία έννοια ποιητής. Ως γνωστόν οι δυο αυτές ιδιότητες υπήρξαν για πολλούς αιώνες ταυτόσημες.
Αν και το έργο του χαρακτηρίζεται από μεγάλη πρωτοτυπία, δραματική ένσταση και πλουραλισμό ιδεών, στις μέρες μας δε βρίσκει συχνά τον δρόμο του προς τη σκηνή. Είναι σημείο των καιρών: το θέατρο δε βασίζεται πλέον στα κείμενα, αλλά στη συνέργεια πολλών άλλων πραγμάτων. Έτσι μεγάλα έργα του παρελθόντος είναι καταδικασμένα να σκονίζονται στα ράφια των βιβλιοθηκών.
Το θεατρικό κείμενο είναι ομολογουμένως από τα πιο δύσκολα είδη του γραπτού λόγου. Ο συγγραφέας ισορροπεί συνεχώς σε τεντωμένο σκοινί. Και το όλο οικοδόμημα μπορεί να καταρρεύσει ανά πάσα στιγμή. Εδώ ό,τι λέγεται έχει βαρύνουσα σημασία. Μια αυστηρή πατροπαράδοτη θεατρική οικονομία επιτάσσει οι λέξεις να συναρμόζονται με φειδώ και με περίσκεψη. Οι αδολεσχίες, οι μακρυγορίες, οι λήροι δεν έχουν χώρο στο θεατρικό κείμενο. Τους αποβάλλει η ίδια η σκηνή. Και το οξύμωρο είναι ότι, ενώ το θεατρικό κείμενο βασίζεται – σε τι άλλο; – στον λόγο, την ίδια στιγμή, το θεατρικό γεγονός για να υπάρξει και για να ισχυροποιήσει την παρουσία του, έχει ανάγκη από εικόνες, από σχέσεις, από ενέργειες.
Η πολυπλοκότητα του εγχειρήματος είναι πασιφανής. Ένας συγγραφέας που καταπιάνεται με το θέατρο, ξέρει πρωτίστως ότι ασχολείται με μια χαμένη υπόθεση (η παρακαταθήκη του Τζόυς και του Μπέκετ εδώ είναι βαριά). Ο λόγος καταποντίζεται επί σκηνής αν δεν έχει έρμα, αν δεν διέπεται από εσωτερικές δυνάμεις, αντιθετικές συνιστώσες, διαλεκτικές προσκρούσεις και συναισθηματικό παλμό.
Όλους αυτούς του σκοπέλους τους ξεπερνά με χαρακτηριστική ευκολία η δραματουργία του Στρατή Καρρά. Ο Καρράς – αναγκαστικά ολιγογράφος, αφού επεκτάθηκε σε ποικίλες δραστηριότητες γύρω από το θέατρο (διδακτική, διοικητικά κτλ) εμφανίστηκε σε μια καλή εποχή για την ελληνική δραματουργία. Βρισκόμαστε μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου. Στα γράμματα και τις τέχνες πνέει ένας αέρας ανανεωτικός, ζείδωρος και ανατρεπτικός. Παρατηρείται ένα σμίλεμα αισθητικό, μια πολυποίκιλτη κατεργασία περιεχομένου και δομής από όλες τις πλευρές. Συνυπάρχουν συγγραφείς όπως ο “ρεαλιστής” Ιάκωβος Καμπανέλλης και ο ενορατικός μύστης Βασίλης Ζιώγας. Μέσα από τις αντίρροπες δυνάμεις του ελληνικού θεάτρου και τις ευοίωνες συνθήκες γέννησης καινούργιων θεατρικών ιδιωμάτων, η κατάθεση του Στρατή Καρρά γίνεται ευμενώς δεκτή.
Στον Καρρά αρέσουν οι ομαδοποιήσεις. Πολλά από τα έργα του έχουν τίτλο που αναφέρεται σε κάποια επαγγελματική κάστα ή σε ομοειδή σύνολα. Παράδειγμα “Οι παλαιστές”, “Οι μπουλουκτσήδες”, “Νυχτοφύλακες”. Δεν τον ενδιαφέρει να εμβαθύνει σε χαρακτήρες. Το θέατρο του, εμποτισμένο στα διδάγματα του παραλόγου που προηγήθηκε κατά τι, δεν βλέπει το άτομο ως προσωπικότητα, αλλά ως μια χαοτική κονίστρα ετερόκλητων ασυνείδητων δυνάμεων. Άλλωστε στον ζοφερό και κατακερματισμένο κόσμο όπου ζουν οι ήρωές του, η συγκρότηση προσωπικότητας καθίσταται αδύνατη. Βλέπουμε κάποια πρότυπα συμπεριφοράς μόνο. Χωρίς συνέπεια. Με χονδροειδείς διαφοροποιήσεις. Με σπασμωδικές αντιδράσεις.
Ο λόγος του είναι κοφτός, σύντομος, λιτός. Πίσω από ό,τι λέγεται διακρίνεται πάντα μια λανθάνουσα απειλή. Ο υπαινιγμός γίνεται κύριο εκφραστικό μέσο. Αλλά αυτό που κερδίζει τις εντυπώσεις είναι το ιδιότυπο χιούμορ του συγγραφέα έτσι όπως αρθρώνεται μέσα από το στόμα αδαών και έκπληκτων χαρακτήρων. Εντούτοις ο υπαινικτικός λόγος στον Καρρά δεν είναι βαρύς και κατανυκτικός όπως, παραδείγματος χάριν, συμβαίνει στον Πίντερ, αλλά έχει μια σπιρτάδα, μια ελαφρότητα και μια παιγνιώδη διάθεση που γεμίζει ευφροσύνη τον αναγνώστη – θεατή. Τα έργα του διαβάζονται με λαχτάρα και ευχαρίστηση και δεν έχουν χάσει επ’ουδενί τη φρεσκάδα και την επίκαιρη διάστασή τους, είτε ασκούν κοινωνική/πολιτική κριτική, είτε έχουν πιο υπαρξιακό προσανατολισμό.
Οι πλοκές των έργων του υποτυπώδεις, συνεπείς προς την παράδοση του θεάτρου του παραλόγου που επιτάσσει να μη γίνεται απολύτως τίποτα σε ένα θεατρικό, αλλά όχι και ανύπαρκτες. Τα θέλω των ηρώων του είναι καθαρά. Οι ανατροπές δημιουργούν σασπένς και αίσθηση αγωνίας για το τι πρόκειται να ακολουθήσει. Είναι πραγματικά αξιοθαύμαστη στον Καρρά αυτή η ισορροπία ανάμεσα στην πλοκή και την μη πλοκή που χαρακτηρίζει τα έργα του. Αποτελεί ανμφιβόλως άλλο ένα υπερ-κειμενικό παιχνίδι που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να εμπλουτίσει και να βαθύνει το έργο του.
Είναι δύσκολο και κάπως καταχρηστικό να γίνει μια σύντομη παρουσίαση και αποτίμηση της δραματουργίας του Στρατή Καρρά. Το έργο του, αυτόφωτο, συμπαγές και πολύμορφο, στέκει παράμερα και μας παρατηρεί, ενώ η ουσία του δεν γίνεται παρά να μας διαφεύγει.
*Το βιβλίο του Φώτη Δούσου “Στη βιβλιοθήκητου Δον Κιχώτη” κυκλοφορεί από την GRECOBOOKS www.grecobooks.com
