«Προκύπτει πλέον αδιαμφισβήτητα πως από τις πρώτες κιόλας μέρες της Κατοχής βασικός στόχος του ΚΚΕ ήταν η κατάληψη και μονοπώληση της εξουσίας. Στη λογική αυτή εντάσσεται πλήρως και η ίδρυση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ». Η διαπίστωση του Ιωάννη Ιατρίδη οφείλει να συμπληρωθεί: την οργάνωση του κόκκινου αντάρτικου στην κατεχόμενη Ελλάδα μεθόδευσαν οι μυστικές υπηρεσίες όχι των Σοβιετικών αλλά των Βρετανών.
Με το ΟΧΙ του Μεταξά, οι δρόμοι της Αθήνας γεμίζουν προκηρύξεις του ΚΚΕ ενάντια στον πόλεμο. Άνθρωποι του κόμματος παραμονεύουν στα στρατολογικά γραφεία για να επηρεάσουν τους επιστρατευόμενους να μην πολεμήσουν τους Ιταλούς. Η συμφωνία Χίτλερ-Στάλιν και ο Άξονας Γερμανών-Ιταλών επικαθόριζαν την στάση των κομμουνιστών, ενόσω η Ελλάς πολεμούσε, θριάμβευε και έπεφτε.
Οι κομμουνιστές στην Ελλάδα έσπευσαν πρώτοι να λιποτακτήσουν από το μέτωπο ενάντια στους Γερμανούς και άργησαν να αντιδράσουν στην κατοχή της Ελλάδος από τους Γερμανούς, Ιταλούς και Βουλγάρους. Η θέση τους περιπλεκόταν από την πραγματικότητα που διαμόρφωνε η συμφωνία Molotov-Ribbentrop του 1939, η οποία στην πράξη οδήγησε στην ουδετερότητα των Σοβιετικών, ενόσω οι Γερμανοί επέκτειναν την κατοχή τους στις ευρωπαϊκές χώρες.
Ο Στάλιν έσπευσε να χαρακτηρίσει τον γενικευμένο πόλεμο ως αντιπαράθεση μεταξύ δύο συγκροτημάτων καπιταλιστικών κρατών, με απώτερο σκοπό να επαναχαραχθεί ο χάρτης του κόσμου. Η πολιτική γραμμή της Κομιντέρν προς τα κομμουνιστικά κόμματα ήταν να αντιταχθούν στον πόλεμο και να αποκαλύψουν στον λαό τον ιμπεριαλιστικό του χαρακτήρα.
Ακόμη και κατά τη διάρκεια των δύο μηνών πριν από την εισβολή των Γερμανών στη Σοβιετική Ένωση, ακόμα και όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Πολωνία ακολουθούμενοι κατόπιν από τους Σοβιετικούς,, υπήρχαν ελάχιστα περιθώρια αμφισβήτησης της διεθνούς κομμουνιστικής γραμμής. Πρακτικά, το ναζιστικό-σοβιετικό σύμφωνο συνεπαγόταν ότι τα κομμουνιστικά κόμματα όφειλαν να εμποδίσουν την κυριαρχία είτε της Βρετανίας είτε της Γερμανίας.
Η διαφοροποίηση των κομμουνιστών στην Βρετανία και στην Πολωνία από την εθνική πολεμική και αντιστασιακή πανστρατιά σημειώθηκε και στην Ελλάδα.
Η Κομιντέρν, ήδη από τον χειμώνα του 1940-1941, παράγγειλε στο ΚΚΕ να ανακαλέσει την γραμμή Ζαχαριάδη του Οκτωβρίου 1940, γνωστή και ως «Πρώτη Επιστολή», που είχε συντάξει ο τότε ηγέτης του και όριζε τον Ελληνο-Ιταλικό πόλεμο ως «ένα αγώνα εθνικής απελευθέρωσης της κυβέρνησης Μεταξά ενάντια στον φασισμό του Μουσολίνι».
Το κάλεσμα Ζαχαριάδη προς τον λαό για συμμετοχή στην εθνική πολεμική προσπάθεια ακολουθούσε κατά γράμμα την απόφαση της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομιντέρν (14 Ιουλίου 1939). Οι κομμουνιστές της Ελλάδας όφειλαν να συνταχθούν με την κυβέρνηση Μεταξά, στην περίπτωση που η χώρα δεχόταν επίθεση από την Ιταλία ή την Γερμανία.
Στην «Δεύτερη Επιστολή» του, στις 26 Νοεμβρίου 1940, ακριβώς μετά την καθοριστική κατάληψη της Κορυτσάς από τον Ελληνικό Στρατό, ο έγκλειστος Ζαχαριάδης καταδίκαζε τον πόλεμο των Ελλήνων ενάντια στους Ιταλούς επίδοξους κατακτητές ως «ιμπεριαλιστικό». Τόνιζε πως η Ελλάς δεν είχε καμιά δουλειά να συμμετέχει σ’ αυτόν. Και πρότεινε όπως η ΕΣΣΔ μεσολαβήσει μεταξύ Ιταλίας και Ελλάδας για ειρήνευση. Το ίδιο ακριβώς διάστημα που οι Βρετανοί πράκτορες της SOE προετοιμάζονται για πραξικόπημα με την συνέργεια του Θεόδωρου Παγκάλου, βενιζελικών και κομμουνιστών.
Στην «Τρίτη Επιστολή» του, στις 15 Ιανουαρίου 1941, ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης αναστρέφει πλήρως την αρχική του γραμμή και καλεί καθαρά για πρώτη φορά τους κομμουνιστές στην Ελλάδα να δώσουν προτεραιότητα στην ανατροπή του Ιωάννη Μεταξά. Σκοπός τους, εφεξής, οφείλει να είναι η υπαναχώρηση της Ελλάδας στα σύνορά της πριν την ιταλική επίθεση, χωρίς ενσωμάτωση της απελευθερωμένης Βορείου Ηπείρου.
Η αποστράτευση του Ελληνικού Στρατού, με την επιδιαιτησία των συμμάχων των Γερμανών, Σοβιετικών. Τέλος, η δημιουργία ανεξάρτητης Μακεδονίας («αρχή της αυτοδιάθεσης μέχρις αποχωρισμού για όλους»), σε συνεργασία με τους Γιουγκοσλάβους και Βουλγάρους.
Ο Νίκος Ζαχαριάδης θέτει με σαφήνεια το πολιτικό πλαίσιο που υπηρέτησε έκτοτε το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος. Όμως, το ΚΚΕ δεν είχε ουσιαστική επαφή με την ΕΣΣΔ μέχρι τουλάχιστον το 1944. Η πολιτική Σιάντου και Ζαχαριάδη δεν καθορίστηκε από επαφές με την Μόσχα, αλλά με το Λονδίνο.
Έτσι εξηγείται πως με την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα, «το κόμμα, σαν κόμμα, σαν πολιτική καθοδήγηση, σαν πολιτική κατεύθυνση, σιώπησε», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Άγγελος Ελεφάντης στην Επαγγελία της αδύνατης επανάστασης.
Η επίθεση των Γερμανών στην Σοβιετική Ένωση στις 22 Ιουνίου 1941 αποδιάρθρωσε αυτό το πλαίσιο και η άσκηση πολιτικής αν-ισορροπίας του ηθικά καταδικασμένου ΚΚΕ στην Ελλάδα έλαβε μια νέα μορφή: προσανατολίστηκε πια στο «Παλλαϊκό Μέτωπο» ενάντια στην ντόπια δομή εξουσίας και δίχως, αρχικά, δέσμευση στην ένοπλη αντίσταση ενάντια στους Γερμανούς, Ιταλούς και Βουλγάρους κατακτητές.
Αυτές οι ασκήσεις ισορροπίας μεταξύ των διεθνών υποχρεώσεων της ΕΣΣΔ προς την Γερμανία και του πάνδημου λαϊκού αισθήματος στην Ελλάδα κόστισαν στο ΚΚΕ την λαϊκή καταδίκη και εξηγούν την μεγάλη χρονοτριβή στην συμμετοχή του στην εθνική αντίσταση, που ήδη ακολουθούσε την αποστράτευση από το μέτωπο του ελληνικού βορρά. Η προτεραιότητα συγκρότησης ένοπλου αντάρτικου για την κατάληψη της εξουσίας στην κατεχόμενη Ελλάδα από το ΚΚΕ άφησε εκτός των πρώιμων ζυμώσεων ένοπλης εθνικής αντίστασης το αντιδημοφιλές κομμουνιστικό κόμμα και επέτρεψε σε ποικίλες φιλο-καθεστωτικές και αντιπολιτευόμενες προσωπικότητες να αναλάβουν δράση στις ελληνικές πόλεις και τα βουνά.
Έτσι, ως το 1943, η οργανωμένη αντιστασιακή δραστηριότητα κέρδιζε έδαφος αρχικά έξω από τον έλεγχο του ΚΚΕ: «Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) σ’ όλη τη χώρα και ιδιαίτερα στη Μακεδονία, τη Θεσσαλία και την Πελοπόννησο είναι άμαζο, ενώ υπάρχουν όλες οι αντικειμενικές δυνατότητες τόσο στην πόλη όσο και στην ύπαιθρο ν’ αγκαλιάσει εκατοντάδες χιλιάδες και εκατομμύρια λαού», αναφέρει η Β’ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ στα τέλη Δεκεμβρίου 1942.
Η Κομιντέρν αναγκάστηκε να ασκήσει κριτική στο ΚΚΕ γιατί ως τις αρχές του 1943 δεν είχε προβεί σε σοβαρή ένοπλη αντίσταση. Ταυτόχρονα, η SOE διοχέτευε πιεστικά μηνύματα για αντιστασιακή δράση, δήθεν προερχόμενα από τους Σοβιετικούς.
Ταυτόχρονα, οι δυνάμεις της ένοπλης εθνικής αντίστασης αγνοούσαν την νέα πολιτική γραμμή του ΚΚΕ, όπως εκφραζόταν με τις δύο τελευταίες επιστολές Ζαχαριάδη:
Ούτε η δεύτερη, ούτε η τρίτη επιστολή του Νίκου Ζαχαριάδη είχε επιτραπεί από την κυβέρνηση Μεταξά να δουν το φως της δημοσιότητας. Η δεύτερη επιστολή εντοπίστηκε και κατασχέθηκε από την Εθνική Ασφάλεια. Η τρίτη επιστολή δημοσιεύτηκε στο 2ο τεύχος της ΚΟΜΕΠ της Κατοχής, μόνο τον Ιούνιο του 1942, ως το 2ο γράμμα του Νίκου Ζαχαριάδη, αφού η καθοδήγηση του κομμουνιστικού κόμματος δεν γνώριζε τότε την ύπαρξη την ύπαρξη της δεύτερης (κατασχεμένης) επιστολής.
Ως τις αρχές του 1942, μόνον η ηγεσία του ΚΚΕ (και όχι οι σπαργανώδεις ένοπλες αντιστασιακές ομάδες στην πόλη και την ύπαιθρο) γνώριζε την νέα πολιτική προτεραιότητα στο ένοπλο αντάρτικο για την κατάληψη της εξουσίας στην Ελλάδα, την υπαγωγή στην σφαίρα επιρροής της ΕΣΣΔ και την μοιρασιά των βορείων συνόρων με την Αλβανία, την Σερβία και την Βουλγαρία.
Στις 27 Σεπτεμβρίου του 1941 (όπως δηλώνεται), με πρωτοβουλία της ηγεσίας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας ιδρυόταν το ΕΑΜ, το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο.
Στις 16 Φεβρουαρίου του 1942 ιδρύθηκε το ένοπλο σκέλος του ΕΑΜ, ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ).
Την διοίκηση του ΕΛΑΣ ασκούσε απευθείας η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ, ως την συγκρότηση του Γενικού Στρατηγείου τον Μάιο του 1943. Η διοίκηση ήταν τριμελής υπό τους: Στέφανο Σαράφη ως στρατιωτικό αρχηγό, Άρη Βελουχιώτη ως αρχηγό των ανταρτών («καπετάνιο») και Ανδρέα Τζήμα (Βασίλης Σαμαρινιώτης), ως πολιτικό καθοδηγητή.
Η SOE σε συνεργασία με την ηγεσία του ΚΚΕ είχε μεθοδεύσει την συγκρότηση του ΕΑΜ, για να αποκρύβεται ο έλεγχος του ΚΚΕ στην πολιτική καθοδήγηση της αντίστασης και χρηματοδότησε το ένοπλο σκέλος της, τον ΕΛΑΣ, επιλέγοντας προσεκτικά και επιβάλλοντας αμείλικτα τα ηγετικά του στελέχη.
Τις επαφές στην Αθήνα ανέθεσε η SOE στον αρχι-πράκτορά της Γεράσιμο Αλεξάτο («Οδυσσέας»). Ο Αλεξάτος αναφερόταν στην SOE Σμύρνης και στον David Pawson, αποκρύπτοντας την δραστηριότητά του από τον επικεφαλής των βρετανικών υπηρεσιών στην Σμύρνη Noel Rees.
Τον Οκτώβριο του 1941, ο Αλεξάτος συναντά για πρώτη φορά τους ανθρώπους του ΚΚΕ. Σε έκθεσή του προς τον Pawson, αναφέρεται σε νέα οργανωση των κομμουνιστών που γύρισαν από την εξορία με την έναρξη της κατοχής. Σημειώνει πως προσπαθούν να έρθουν σε επαφή με την Σοβιετική Ένωση. Αναφέρει πως συνάντησε την Καίτη Ζέβγου και τον Σπύρο Κωτσάκη, μετέπειτα επικεφαλής του ΕΛΑΣ στην Αθήνα.
Ο ταγματάρχης Ian Pirie, μέχρι την πτώση της Ελλάδος επικεφαλής της βρετανικής αποστολής στην Ελλάδα και τώρα επικεφαλής του ελληνικού τμήματος της SOE Καΐρου, ήταν ο τελευταίος από τους Βρετανούς κατασκόπους που διέφυγαν από την Ελλάδα λίγες ώρες μετά την κατάληψη των Αθηνών από τους Γερμανούς. Μαζί του, ο Nicholas Hammond, ο David Pawson και η ερωμένη του Pirie Νίκη Δεμερτζή.
Είναι ο Pirie που αναλαμβάνει από εδώ και πέρα να επεξεργαστεί τις αναφορές του Αλεξάτου και να ξεκινήσει η επίσημη υποστήριξη των κομμουνιστών στην Ελλάδα για την συγκρότηση αντάρτικου. Δεν διστάζει να παραπληροφορήσει τις εκτός SOE βρετανικές υπηρεσίες αναφέροντας για το ΕΑΜ πως «πρόκειται για εθνικιστικό κίνημα» και πως «αυτοαποκαλούνται κομμουνιστές, ελλείψει καλύτερου ονόματος». Καθησυχάζει, επίσης, το Foreign Office πως «αποκλείεται να συνεργαστούμε μαζί τους στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την τελική λαϊκή εξέγερση και την επιστροφή της παρούσας ελληνικής κυβέρνησης με επικεφαλής της τον βασιλέα».
Η διπλή πολιτική του Churchill τίθεται σε επιχειρησιακή εφαρμογή από την SOE. Η έγκριση του σχεδίου τηλεγραφείται στις 3 Νοεμβρίου 1941 από τον Διευθυντή Προπαγάνδας και Πρακτόρων της SOE Καΐρου συνταγματάρχη Tom Masterson στον David Pawson.
Ακριβώς ταυτόχρονα με την παραπληροφόρηση των υπολοίπων υπηρεσιών, ξεκινάει η έμμονη αφήγηση κοπής SOE πως «οι κομμουνιστές βγήκαν πρώτοι στο αντάρτικο». Όχι παράδοξα, είναι ένας (όχι οποιοσδήποτε) Βρετανός Αξιωματικός, o Αντισυνταγματάρχης J.M. Stevens, για ένα διάστημα επικεφαλής του Ελληνικού Γραφείου της SOE στο Κάιρο, που κάνει λόγο για «πρωτιά των Κομμουνιστών» στο αντάρτικο, σε μια έκθεσή του που συντάχθηκε μετά από μια περιοδεία επιθεώρησης το καλοκαίρι του 1943.
Έγραφε: «Το καλοκαίρι του 1942 οι πρώτοι αντάρτες που εμφανίστηκαν ήταν κομμουνιστές που δημιούργησαν ένα συγκρότημα στον Όλυμπο. Αυτό ήταν όχι απλή σύμπτωση. Το ΕΑΜ εκτίμησε πολύ σωστά ότι αντάρτες μπορούσαν να υπάρχουν μόνο… [με]…την υποστήριξη των χωρικών και τους πρώτους δεκαοκτώ μήνες της κατοχής δαπανήθηκαν για την οργάνωση των χωριών».
Όμως, οι αντάρτες του ΚΚΕ δεν «εμφανίστηκαν» έτσι στα καλά καθούμενα, ούτε και πορευόντουσαν με την υποστήριξη των χωρικών. Τέλη Μαΐου του 1942, παραδίδεται με ταχυδρόμο η επείγουσα εντολή του ΚΚΕ στον Άρη Βελουχιώτη να σχηματίσει την πρώτη αντάρτικη ομάδα του ΕΛΑΣ.
Με μηδενική επάνδρωση τους πρώτους μήνες, η SOE ενισχύει την ομάδα του Βελουχιώτη, ρίχνοντας στο πλαίσιο της επιχείρησης CRACKING III, εφόδια και ασύρματο, στις 12 και 13 Ιουνίου 1942.
Έχει προηγηθεί η συνάντηση του αρχι-πράκτορα της SOE στην Ελλάδα Γεράσιμου Αλεξάτου με την Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ τον Μάιο του 1942, αφού πρώτα η SOE είχε φτάσει σε συμφωνία με επιλεγμένα στελέχη της ηγεσίας του ΚΚΕ στα τέλη του 1941. Σύμφωνα με τον Ανδρέα Τζήμα, ο Σιάντος υποστηρίζει πως ο πράκτορας Αλεξάτος «είναι απεσταλμένος της Κομμουνιστικής Διεθνούς»- μια άγαρμπη απόπειρα να χρυσώσει την διάθεσή του για συνεργασία με τον Αλεξάτο.
Άλλα στελέχη επιβεβαιώνουν πως είναι πράκτορας της Intelligence Service. Αυτή η πληροφορία δεν στέκεται εμπόδιο για την ηγεσία του ΚΚΕ. Ο Αλεξάτος προτείνει να τους δώσει λίρες, ασυρμάτους και όπλα, για συγκρότηση αντάρτικων ομάδων και διεξαγωγή σαμποτάζ. Ο Τζήμας αναλαμβάνει να έρχεται σε επαφή μαζί του. Το ΕΑΜ εξασφαλίζει από την SOE δύο ασυρμάτους και ο Τζήμας επιβεβαιώνει πως εισέπραξαν 7.100 χρυσές λίρες, για να ξεκινήσουν όπως τους παρήγγειλαν οι Βρετανοί.
Ο Βρετανός αρχι-πράκτορας της SOE Eddie Myers αναφέρει πως συμφωνήθηκε μεταξύ αυτού και του Σαράφη να δίδονται δύο χρυσές λίρες τον μήνα για κάθε αντάρτη. Αποκαλύπτει πως το ποσόν που δόθηκε από τους Βρετανούς στον ΕΛΑΣ και στις άλλες αντιστασιακές ή αντάρτικες οργανώσεις -καθώς και σε Έλληνες πολιτικούς- προσέγγιζε τα 2.000.000 χρυσές λίρες. Μνημονεύει τον χαρακτηρισμό του ελλαδικού αντάρτικου ως «Χρυσής Αντίστασης»:
«Και αφού ήταν ανέκαθεν η πρακτική του Ζέρβα να πληρώνει για τα αγαθά και τις υπηρεσίες, ο κύριος ωφελημένος ήταν ο ΕΛΑΣ» που δεν πλήρωνε και κράτησε τις λίρες «για άλλους σκοπούς», ήτοι την ένοπλη κατάληψη της εξουσίας.
Η χρηματοδότηση και η συμφωνία της SOE με τους ανθρώπους του ΚΚΕ για «να φτιάξουν αντάρτικο» φωτίζεται ακόμη σαφέστερα αν τονιστεί πως τον ασύρματο που τους παραχωρήθηκε είχε κλέψει ο πράκτορας Αλεξάτος κατ’ εντολήν του David Pawson (SOE Σμύρνης) από τον επικεφαλής των βρετανικών υπηρεσιών στην Σμύρνη Noel Rees, που τον αναζητούσε εναγωνίως.
Μέρος της συμφωνίας SOE-ΚΚΕ είναι να οριστεί ένας Βούλγαρος κομμουνιστής σύνδεσμος μεταξύ του David Pawson (SOE Σμύρνης), του Κομμουνιστικού Κόμματος Βουλγαρίας και του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ. Επισημοποιείται έτσι ο έλεγχος της SOE στην μακεδονική πολιτική του ΚΚΕ και στην σχέση του με την Μόσχα.
Τρίτο μέρος της συμφωνίας SOE-ΚΚΕ είναι η επίθεση εναντίον του ΕΔΕΣ. Όπως αναφέρει ο Τζήμας: ο Αλεξάτος «ζητάει να τον βοηθήσουμε να σκοτώσει τον Ζέρβα».
Αφού ολοκληρώσει την αποστολή του, ο Γεράσιμος Αλεξάτος με το κωδικό όνομα «Οδυσσέας» επιστρέφει στη Σμύρνη. Η τύχη που του επιφύλαττε η SOE είναι να τον κλείσει σε ψυχιατρείο, στο Κάιρο και κατόπιν στην Αθήνα το 1945.
Πρώτα όμως, του ζητήθηκε να παραδώσει σε Βρετανό αξιωματικό 12.900 χρυσές λίρες, διαμάντια και την διαθήκη του.
Οδηγία του Foreign Office, στις 14 Ιουνίου 1942, προς τον αρχηγό της SOE Καΐρου Λόρδο Glenconner, εντέλει την κατά 80% περικοπή των χρηματοδοτήσεων προς το ΕΑΜ: «όχι παραπάνω από £5000 μηνιαίως θα δαπανώνται προς το ΕΑΜ». Όμως, ήδη είχε επιβληθεί η γραμμή της SOE πως «η επιχορήγηση είναι επιθυμητή ώστε να κρατήσουμε αυτόν τον οργανισμό μακριά από το να στραφεί στην ΕΣΣΔ για κεφάλαια και για να διατηρήσουμε κάποιον έλεγχο επί των δραστηριοτήτων του».
Τηλεγράφημα της SOE Καΐρου προς τον πράκτορά της στην Ελλάδα Γεράσιμο Αλεξάτο, που μεθόδευσε την συγκρότηση και την χρηματοδότηση των πρώτων αυτών ένοπλων πυρήνων, αναφέρει: «Ολόψυχα συγχαρητήρια για ό,τι έχεις ήδη κάνει και για ό,τι εξακολουθείς να κάνεις. Η αναφορά σου είναι θαυμάσια και ό,τι ακριβώς χρειάζομαι για να πείσω τους ιθύνοντες ότι το ΕΑΜ αποτελεί την μόνη σοβαρή οργάνωση στην Ελλάδα και ότι πρέπει να του δοθεί η μέγιστη υποστήριξή μας σε χρήματα, όπλα κλπ».
Οι Σοβιετικοί τίμησαν την συμφωνία του 1941 με τους Βρετανούς και η ηγεσία του ΚΚΕ στην Ελλάδα εφάρμοσε πρόθυμα το σχέδιο της SOE. Πράγματι, από το 1941 ως τις 28 Ιουλίου του 1943, δεν υπήρχε οποιαδήποτε επαφή της ΕΣΣΔ με την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ.
Τότε είναι που έπεσαν με αλεξίπτωτο στο Γενικό Αρχηγείο του ΕΛΑΣ οκτώ Σοβιετικοί αξιωματικοί και ακόμα δύο στην Μακεδονία. Οι Σοβιετικοί πλαισίωσαν τον ΕΛΑΣ όχι ως σύμβουλοι, αλλά ως παρατηρητές.
Οι Σοβιετικοί, λοιπόν, τίμησαν την συμφωνία που ήδη είχαν από τα 1941 και η οποία εκχωρούσε τον έλεγχο του ελλαδικού αντάρτικου στους Βρετανούς. Άρχισαν να εμπλέκονται στα εσωτερικά της Ελλάδος μόνο κατά την περίοδο πριν την απελευθέρωση. Μάλιστα, το καλοκαίρι του 1944, οι Σοβιετικοί στο Κάιρο διαμήνυαν στους ανθρώπους του ΚΚΕ να συμμετάσχουν στην κυβέρνηση που επιθυμούσαν οι Βρετανοί, μετά την Συμφωνία του Λιβάνου.
Καθ’ όλη αυτήν την διάρκεια της κατοχής και του εμφύλιου αντάρτικου, οι Σοβιετικοί απείχαν από παροχή οπλισμού στους αντάρτες του ΕΛΑΣ υπό το ΚΚΕ. Ούτε, όμως, η ένοπλη αντιπαράθεση με τους Βρετανούς ήταν σχέδιο των Σοβιετικών. Με την άφιξή του «στο βουνό» ο Σοβιετικός Αντισυνταγματάρχης Popov τους το ξεκαθάρισε.
Η ακαταλληλότητα του ένοπλου μηχανισμού του ΚΚΕ για αποτελεσματική κατάληψη της εξουσίας δεν διέλαθε της προσοχής της Μόσχας. «Ανοησία» χαρακτήρισε ο Στάλιν προς τον Δημητρόφ το 1945 την αποχώρηση των κομμουνιστών από την Ελληνική Κυβέρνηση και την συνέχιση του ανταρτοπολέμου απέναντι στην Ελλάδα και στους Βρετανούς.
Οι ένοπλοι αντάρτες είναι σαφές πως δεν μπορούσαν να γνωρίζουν ότι δεν μπορούν να υπολογίζουν σε συνδρομή του Κόκκινου Στρατού.
Το γνώριζαν όμως οι ηγέτες του ΚΚΕ, Σιάντος και Ζαχαριάδης, καθώς και ο στρατιωτικός επικεφαλής του ΕΛΑΣ Στέφανος Σαράφης.
Εάν, λόγου χάρη, ανατρέξει κανείς στην αδημοσίευτη «Ιστορία της Συμμαχικής Στρατιωτικής Αποστολής» του Woodhouse (1945), θα τον βρει να αποκαλεί τον Στέφανο Σαράφη «ανδρείκελο» του ΚΚΕ, χαρακτηρισμό που δεν επαναλαμβάνει στα βιβλία του.
Θα τον βρει, επίσης, να ισχυρίζεται πως, με λίγες εξαιρέσεις, οι όποιες πολεμικές δραστηριότητες του ΕΛΑΣ είχαν σκοπό να δικαιολογήσουν τις χρυσές λίρες και τα εφόδια που διαρκώς απαιτούσε και ελάμβανε από τους Βρετανούς.
Ανώτερο στέλεχος του ελληνικού τμήματος της SOE Καΐρου, ο αντισυνταγματάρχης Peter McMullen είναι από εκείνους που επεδίωξαν τη μεταπολεμική κυριαρχία του ΕΑΜ.
Τον Αύγουστο του 1943 τοποθετείται ως αξιωματικός-σύνδεσμος στην Πελοπόννησο, όπου η επαφή του με το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ τον κάνει να αλλάξει απόψεις.
Απόσπασμα από την αδημοσίευτη πολυσέλιδη έκθεσή του μετά την επιστροφή του στο Κάιρο, τον Ιανουάριο του 1944:
«Πριν από μερικούς μήνες πίστευα ότι, πιθανόν, θα καταλάβουν την εξουσία, θα εξοντώσουν κάθε αντιπολίτευση και ύστερα, βασισμένοι στην προπαγάνδα («Εμείς το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, που ανήκαμε στις Ένοπλες Δυνάμεις της Μέσης Ανατολής, υπήρξαμε η μόνη αντιστασιακή οργάνωση που πολέμησε τους Γερμανούς»), θα προβούν σε μια μεγαλόψυχη χειρονομία και θα εγκαταλείψουν την εξουσία, πιστεύοντας πως θα εξασφαλίσουν επαρκείς έδρες στις μαγειρεμένες εκλογές που θα ακολουθήσουν, έτσι ώστε είτε να επιστρέψουν στην εξουσία ή τουλάχιστον να συγκροτήσουν μια ισχυρή αντιπολίτευση.
Τώρα, πιστεύω πως εκτιμούν ότι είναι τόσο αντιπαθείς στον λαό, ώστε η καλύτερη και μοναδική τους ευκαιρία είναι να κατακτήσουν και να διατηρήσουν την εξουσία εναντίον κάθε επίδοξου διεκδικητή της».
Πηγή: Έτσι μεθόδευσαν οι Βρετανοί το αντάρτικο του ΚΚΕ στην Ελλάδα. Ιωάννης Νασιούλας. Εκδόσεις Ελληνική Πρωτοπορία, 2022. Σελ. 330. ISBN: 978-618-5383-44-2. Σελίδες 159-173. Διαθέσιμο στο www.grecobooks.com
